تخریب خانه تاریخی

گزارش تصویری از تخریب خانه تاریخی دیگری در اصفهان

 

باز هم خانه تاریخی دیگری در سوکت سازمان میراث فرهنگی و با چراغ سبز شهرداری اصفهان، به بهانه واهی ایجاد فضای سبز در حال تخریب است.

این خانه بازمانده از دوره قاجار، در ابتدای خیابان ابن سینای اصفهان در چند قدمی میدان شهدا واقع شده و شهرداری منطقه 3 اصفهان مسئولیت هرگونه تخریب غیرمجاز و ساخت و ساز در این منطقه شهری را بر عهده دارد. در سال های اخیر بارها شاهد تخریب غیرمجاز خانه های تاریخی در این منطقه شهری اصفهان که دارای بافت تاریخی ارزشمندی نیز هست، بوده ایم.

امیدواریم از این پس با آگاهی رسانی به موقع و توجه مسئولان و نهادهای شهری شاهد چنین رویدادهای تلخی نباشیم. در این گزارش، تصاویری از خانه را چهارماه پیش و چند روز پس از آغاز روند تخریب می توانید ببینید.:

گرد فراموشی بر سر و روی خانه افیونی نشست

خانه تاریخی افیونی در آستانه تخریب کامل 

ایران‌نامه- مهدی فقیهی: خانه تاریخی افیونی در اصفهان، متعلق به اواخر دوره صفوی و اوایل دوره قاجار، به خاطر عدم مرمت و نگهداری اصولی در وضعیت بسیار نگران‌کننده‌ای قرار دارد و در آستانه تخریب کامل است. اگرچه ساختار اصلی خانه افیونی در دوران متأخر با تصرف‌های زیادی روبرو شده، ولی همچنان ارزش‌های معماری و فرهنگی خود را حفظ نموده و با اندک مرمت و بازسازی می‌تواند به مکانی دلپذیر جهت اسکان گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شود. خانه افیونی (جناب) با میان‌سرایی نه چندان وسیع و بخش‌های متعدد ساختمانی در محدوده بازار اصفهان واقع است و غالب عناصر آن را فضاهای ضلع شمالی بنا یا بخش زمستان نشین خانه تشکیل می دهند که شامل اجزاء مسکونی جداگانه ای که شامل یک اتاق سه دری اُرسی‌دار در مرکز و دو اتاق کوچک  دو دری هستند که با ایوانچه‌های کوچک رو به حیاط ارتباط دارند و از طریق راه پله ای باریک و پیچ‌دار به اشکوب دوم ساختمان راه می‌یابند.  در اشکوب دوم،  اتاق‌هایی به شکل قرینه و به صورت دو گوشواره جانبی و فضاهای تو در تو مشاهده می‌شوند که از طریق بهارخوابی زیبا با دست اندازی کاشی‌کاری شده با یک دیگر ارتباط دارند.

دو خانه تاریخی با دو سرنوشت متفاوت!

سرنوشت دو خانه تاریخی در اصفهان:

خانه قزوینی‌ها، دیروز و خانه متین‌پور، امروز!

مهدی فقیهی

خانه قزوینی‌ها، دیروز: در جنوب خیابان ابن سینا و در محله دردشت ‌ اصفهان خانه‌ای تاریخی از دوره قاجار برجای مانده که تا اوایل دهه 50 خورشیدی به عنوان محل مسکونی مورد استفاده بود. ولی در همان سال‌ها  و در سال 1353 خورشیدی از طرف دولت وقت خریداری شد و پس از مرمت و بازسازی‌های لازم در اختیار وزارت فرهنگ و هنر قرار گرفت. با این کار سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی استان اصفهان در این خانه تاریخی مستقر شد و این استقرار  زیر عناوین مختلف تا حال حاضر نیز ادامه دارد. ورودی این  خانه  تاریخی در انتهای دالانی سرپوشیده  واقع شده که در طول آن دیوار تازه ساز و مشبک خانه کهکشانی‌ها دیده می‌شود. با گذر از این دالان پر پیچ و خم  و طی چند پله  مرتفع به میان‌سرای وسیعی  می‌رسیم که به خانه قزوینی‌ها تعلق دارد. این میان‌سرا با ظاهری مستطیلی شکل  و آب‌نمایی در بخش مرکزی و دو باغچه قرینه در اطراف آن، هم‌چنین تالار شاه‌نشینی در ضلع شمالی که با گچ‌بری‌هایی به شکل‌ مقرنس‌های در هم و پنجره ارسی، با  آلت‌های شیشه‌ای رنگی و مشبک ریزنقش آراسته شده، زیبایی دو چندانی به این بنا می‌بخشد. اتاق‌های جانبی این تالار با پوششی از تاق و تویزه و خطوط تزیینی ممتد و موازی که در اطراف تاقچه‌ها  دیده می‌شوند، بسیار ساده و بی‌پیرایه‌اند. 

تخریب خانه کرمانی!

خانه کرمانی در اصفهان تخریب شد!

ایران‌نامه – مهدی فقیهی: یکی دیگر از خانه‌های قدیمی شهر که با ویرانی آن، آه از نهاد علاقمندان و دوستداران میراث فرهنگی برخاست، خانه کرمانی نام دارد. این خانه، از جمله آثاری است که پیشینه آن به دوره پهلوی باز می‌گردد. در نگاه نخستین به این خانه قدیمی نمای خارجی آن را با دیوارهای نسبتاً سالم و مرتفع باز می یابیم که در مجاورت پیاده‌رو همجوار با خیابان با اندود سیمانی و در مدخل کوچه با پوششی از کاهگل پوشانده شده است. این دیوارها تا چندی پیش عناصری را در بر می‌گرفتند که تخریب شده و فرو ریخته‌اند و خانه کرمانی را به تلی از خاک بدل کرده است. دسترسی به این بخش ها از طریق دو ورودی در اضلاع شمالی و غربی خانه امکان پذیر می‌باشد. ارکان اصلی و مسکونی در ضلع شمالی حیاط وسیع خانه قرار داشته‌اند جایی که دیگر هیچ اثری از بنا یا ساختمان قابل سکونت دیده نمی‌شود. عناصر این قسمت به دلیل تخریب کامل به خوبی بازشناسی نمی‌شوند اما چنین به نظر می‌رسد که ارکان این قسمت دارای ساختاری دو طبقه بوده‌اند که در طبقه فوقانی تالاری در جبهه میانی و گوشواره‌های جانبی در طرفین قرار داشته اند که به واسطه ورودی‌های کوچک با در و پنجره‌های چوبی به بخش مرکزی ارتباط می‌یافته‌اند. در بخش زیرین نیز که در زیر آوارهای ساختمان کاملاً مدفون شده تقریباً از همین شیوه ساخت پیروی شده چنان که فضای مرکزی اتاق‌های کوچک کناری تکمیل کننده این بخش از بنا می‌باشد. با کمی دقت در می‌یابیم که تنها اثر بازمانده از این خانه قدیمی حوض سنگی میانه حیاط است و تنها میهمانان این خانه قدیمی پرندگان خانگی که به دور از هیاهوی شهری و حضور ساکنان محلی امن برای سکونت خویش یافته‌اند. در هر حال خانه یاد شده که نامی از آن در فهرست آثار ملی نیز دیده نمی‌شود به صورت مخروبه رها شده و ادامه شرایط کنونی تنها باعث اذیت و آزار همسایگان و پدید آمدن فضایی متروکه و ناامن برای اطرافیان می‌باشد.

تخریبی دیگر در اصفهان...

خانه تاریخی زهتاب در اصفهان تخریب شد

ایران‌نامه: خانه تاریخی زهتاب بازمانده از اواخر دوران قاجار که در فهرست آثار تاریخی نیز ثبت شده بود، تخریب شد. این خانه تاریخی در شهر اصفهان، خیابان ابن سینا، محله شهشهان، کوچه بصیری قرار داشت که به دست عوامل ناشناس و در بی‌خبری سازمان میراث فرهنگی تخریب شد و به طور کامل گودبرداری شد تا هیچ اثری از این بنا باقی نمانده و ساختمانی چندین طبقه توسط سوداگران به جای آن ساخته شود. از ویژگی‌های هنری و معماری این خانه ویران شده که تا این اواخر کاربری مسکونی داشت، می‌توان از کاشی‌کاری معقلی در جبهه شرقی نام برد که با توجه به قرارگیری در محله تاریخی شهشهان و همجواری با خانه تاریخی شهشهان، اهمیتی دو چندان یافته بود.  محله شهشهان واقع در بافت تاریخی اصفهان، از نواحی منطقه دردشت این شهر است که از قرن چهارم و پنجم هجری آباد بوده است. محله شهشهان تا پیش از قتل «علاء الدین محمد» معروش به «شهشهان» از عرفای دوره تیموری به امر شاهرخ تیموری، محله حسینیان نامیده می‌شد. خانه تاریخی زهتاب با مساحتی در حدود 300 مترمربع با یک حیاط مرکزی دارای دو درگاه ورودی در ضلع شرقی بود که توسط دالانی به حیاط مرکزی متصل می‌شد. ورودی شمال شرقی، راهروی ارتباطی تالار بوده که در دوره‌های بعد به ورودی خانه تبدیل شده بود. ضلع شرقی خانه با پوشش اردی قاب و تنکه پوشیده شده بود و نوار کاشی‌کاری معقلی با رنگ لاجوردی و فیروزه‌ای و نقوش هندسی زینت بخش نمای این جبهه از خانه بود. جبهه شمالی خانه نیز شامل تالار هفت‌دری و دو فضای جانبی بود. متقارن ضلع شرقی، اتاقی با سقف تاق و تویزه قرار داشت. گفتنی است که چندی پیش نیز بخش‌هایی از خانه تاریخی نواب که در همین خیابان ابن سینا قرار دارد تخریب شد و به آتش کشیده شد. با این همه روشن نیست که چرا تاکنون نهادهای شهری و از جمله شهرداری منطقه نه تنها برای جلوگیری از تکرار چنین مواردی اقدامات پیشگیرانه نداشته‌اند بلکه به بهانه نوسازی بافت فرسوده دست تخریب‌کنندگان میراث فرهنگی را نیز باز گذاشته‌اند!

خانه بازار دوز خوراک موریانه ها !

بخش‌هایی از خانه تاریخی  بازار دوز به تلی از خاک تبدیل شد

ایران‌نامه – مهدی فقیهی: خانه بازار دوز، از خانه‌های تاریخی دوران قاجار که در اصفهان، خیابان چهارباغ، کوچه صراف‌ها واقع شده و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است به دلیل ناتوانی مالک در پرداخت هزینه‌های مرمت و بی‌توجهی دستگاه‌های دولتی در فراهم آوردن امکانات مرمت این خانه، با همه ارزش‌های هنری و معماری‌اش روی به ویرانی همیشگی می‌رود. خانه‌های زیبای دیروزی که با سلائق و سبک‌های گوناگون ساخته می‌شدند با سپری شدن ده‌ها سال هنوز به عنوان هسته اولیه و اصلی تشکیل دهنده شهر جایگاهی مناسب جهت آسودن چند ساعته صاحبانشان شناخته می‌شدند. باغ‌خانه‌های وسیع و زیبایی که با برخورداری از شیوه‌های معماری بومی و بر مبنای علائق و دلبستگی‌های پیشینیان طراحی شده و فضاهای روح‌بخش وسیع آنها هر کدام به نسبت اهمیت خویش از آرایه‌ها و تزئیناتی خاص بهره داشتند. مسکن‌هایی که علاوه بر تأمین سرپناهی مناسب جهت ساکنان خویش، معماری و تفکر ایرانی را نیز به آیندگان می‌آموختند. اما دریغ و افسوس که در دوره معاصر خصوصاً در یک سده اخیر با رشد بی‌رویه صنعت و الگوبرداری کورکورانه از معماری غربی نه تنها این آثار بدیع و نفیس پایدار نماند بلکه به دلیل عدم آگاهی و تجربه و محدودیت محیطی، بی‌پروا تخریب و نابود گشته و جای خود را به بناهای سر به فلک کشیده طبقاتی بخشیدند. نمونه‌ای از این ابنیه ارزشمند که به شکل غم انگیزی در هم شکسته و ویران شده است، خانه بازار دوز نام دارد.

خانه های تاریخی اصفهان، 10) خانه امیرقلی امینی

خانه تاریخی امیرقلی امینی، روزنامه‌نگاری توانا و مردمی

بخش نخست - مهدی فقیهی

یکی از ابنیه بازمانده از عصر پهلوی در شهر اصفهان خانه زیبایی است که به نام «امیرقلی امینی» شناخته می‌شود. این خانه تاریخی در غرب خیابان کاشانی و در نبش کوچه شهید دهقان قرار دارد. خانه مذکور به همراه چاپخانه‌ای قدیمی که اکنون به کتابخانه تبدیل شده در گذشته به امیرقلی امینی روزنامه نگار فقید اصفهانی تعلق داشته است. امیرقلی امینی نویسنده، روزنامه نگار، مترجم و پژوهشگر توانایی بود که در سال 1276 (ه.ش) در اصفهان چشم به جهان گشود. پدرش «ابراهیم‌خان امین‏‌الدوله صدری» یکی از بازماندگان صدر اعظم اصفهانی و بانی مدرسه صدر خواجو و مادرش زنی از خاندان نمازی شیراز بود. امیرقلی پس از سپری نمودن ایام کودکی در سن دوازده سالگی به درد مفاصل مبتلا گردید که این درد پس از شنیدن خبر شهادت برادرش به دست سربازان انگلیسی که در جنگ جهانی اول اتفاق افتاد، به فلج هردوپا منجر شد ولی معلولیت جسمی این مرد بزرگ در تعالی روح بلند او به سوی قله‌های موفقیت چندان تأثیری نداشت و مانع از علم‌آموزی و تحصیلات او نگردید. در هر حال مرحوم امینی پس از سپری کردن دوران تحصیل در سنین جوانی با بانو بتول ابوعطا ازدواج نمود که ثمره آن پنج فرزند پسر و یک دختر بود. شخصیت جذاب و دوست داشتنی مرحوم امینی در آن زمان همگان را به خود جذب می کرد چنان که یکی از کسبه محل به نام «مصطفی عدالتی جوزدانی» که در آن زمان با مرحوم امینی ارتباط دوستانه‌ای داشته در این رابطه می گوید:

خانه های تاریخی اصفهان، 9) خانه بخردی

دیداری از خانه تاریخی بخردی در کوچه بحرینی‌ها

ایران‌نامه- مهدی فقیهی: خانه بخردی یکی از خانه‌های تاریخی اصفهان است که از این بخت خوش برخوردار بوده تا از تخریب کامل در امان بماند و اکنون در دست مرمت است تا به زودی به عنوان موزه آثار فاخر صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور مورد استفاده قرار گیرد. خانه تاریخی بخردی (به نام آخرین مالکش سرهنگ بخردی) در خیابان چهارباغ پایین و در انتهای کوچه بحرینی‌ها واقع شده است. بنای مذکور از جمله آثار ارزشمند دوره  قاجاری می‌باشد که هم اکنون مراحل مرمت خود را سپری می‌کند. در ابتدای بازدید از این یادگار ماندگار به خانه‌ای برمی‌خوریم که تراز تحتانی آن به اندازه 2 یا 3 پله از سطح کوچه مجاور پایین تر قرار گرفته و دیوارهای خارجی‌اش با اندودی از کاه گل پوشانده شده است. ورودی‌های اصلی این اثر منحصر به فرد در گذشته در ضلع شمال شرقی و جنوب غربی قرار داشته که هر کدام به واسطه یک هشتی کوچک به فضاهای داخلی ارتباط می یافته اند، ولی در حال حاضر ورودی الحاقی دیگری با درب فلزی نامتقارن در ضلع جنوب شرقی بنا ایجاد گشته است.

خانه های تاریخی اصفهان، 7) خانه مشکی

روزگار ِ سیاه ِ خانه مشکی در اصفهان

ایران‌نامه- مهدی فقیهی: خانه تاریخی ابوالشفیع مشکی که در تاریخ 18/9/1354 به شماره 1156 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است، در حالی که هنوز زندگی در آن جریان دارد، در اثر بی توجهی، عدم مرمت، تغییرات مداوم، و بلندمرتبه سازی همسایه‌ها، به حالت نیمه ویرانه درآمده و به شدت در حال نابودی است. خانه مشکی اثری ارزشمند است که در بافت قدیمی و کوچه‌‌های درهم تنیده شهر اصفهان قرار گرفته و در صورت توجه مسئولان، قابلیت تبدیل شدن به یک موزه مردم شناسی را دارد. برای دسترسی به این بنای تاریخی، می‌توان از ضلع جنوبی خیابان عبدالرزاق به کوچه شیخ الاسلام وارد شد. پیشینه خانه ابوالشفیع مشکی به دوران صفوی باز می‌گردد ولی در زمان قاجار دستخوش تغییرات زیادی گشته است. هنوز هم بخش‌هایی از این خانه تاریخی ساکنانی دارد و یکی از اتاق‌های آن به کارگاه گیوه‌دوزی تبدیل شده است و هنوز در جای‌جایش به راحتی می‌توان وسایل مختلف خانه و ابزارهای گوناگون قدیمی، و اسناد و مکتوبات خانوادگی را دید که ساکنانش سال‌هاست نگهداری کرده‌اند اما در زیر لایه‌ای از گرد و غبار به فراموشی سپرده شده‌اند.