خانه‌های تاریخی اصفهان، بخش هفتم:

 در صورت ادامه بی توجهی‌ مسئولان:

خانه تاریخی پناهنده، به طور کامل ویران خواهد شد

ایران‌نامه- مهدی فقیهی: خانه پناهنده به عنوان یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی اصفهان، بازمانده از اواخر دوره صفوی که در تاریخ ۱۳۵۴/۹/۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، به خاطر بی‌توجهی سازمان‌های ذیربط و عدم همکاری مالک خصوصی، در وضعیت بسیار تاسف‌باری به‌سر‌می‌برد و در صورت ادامه یافتن این روند، به زودی به طور کامل ویران خواهد شد. در ضلع غربی خیابان چهارباغ پایین و در حد فاصل چهار راه تختی تا میدان دولت بازارچه‌ای قرار گرفته که به «بازارچه حاج محمدعلی» معروف است. پس از عبور از این بازارچه و گذری⁽¹⁾ که در امتداد شمالی آن قرار دارد، در ضلع شرقی کوچه، با کمی فرو نشستگی از معبر کناری، به خانه‌ای قدیمی برمی‌خوریم که با مساحت چند هزار متری خود، یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی اصفهان به شمار می آید. تاریخچه این خانه وسیع و زیبا به اواخر دوره صفوی یا اوایل دوره قاجار باز می‌گردد که به نام آخرین مالکش «پناهنده» خوانده می‌شود.  

خانه های تاریخی اصفهان، 6) کوشک مشیر فاطمی

خانه‌های تاریخی اصفهان، بخش ششم:

کوشک تاریخی مشیرفاطمی

‌ایران‌نامه- مهدی فقیهی: در بخش شمالی شهر اصفهان، کمی بالاتر از میدان طوقچی و در ضلع غربی خیابان لاله، پارکی قرار دارد که باغ قوش‌خانه خوانده می‌شود. وجه تسمیه پارک مذکور به این خاطر است که در زمان پادشاهان صفوی باغ قوش‌خانه یکی از باغات معروف و مشهور آن زمان بوده و در آن پرندگان شکاری همچون باز و قوش نگهداری می‌شده است. در ضلع شمال شرقی همین باغ ساختمانی شبیه به کاروان‌سرا دیده می‌شود که در زمان صفوی مکانی برای میزبانی جهان‌گردان و سفرایی بوده که از کشورهای دیگر به اصفهان مسافرت می‌نمودند. در این مورد یکی از گردشگران فرانسوی به نام «ژان شاردن» در سفرنامه خود چنین می نویسد: "پس از محله سید احمدیان محله  طوقچی است که دارای هشتاد باب خانه و چهار بازار می‌باشد در یک‌صد و پنجاه قدمی آن، باغ سلطنتی است که به آن باغ قوش‌خانه می گویند و در آن عده انبوهی مرغان شکاری نگهداری می‌شود. جنب آن خانقاه حاج میرزا‌ خان است که برای مردم گوشه‌نشین و تارک دنیا ساخته شده است. در ایران دو نوع خانقاه وجود دارد یکی شخصی است که مردی گوشه گیر، خاص خود می‌سازد و دیگری عمومی است که منزویان در آن به‌سر می‌برند. در اطراف این خانقاه نیز چندین کاروان‌سراست که یکی از آنها نیمه تمام مانده و باید مخصوص زوار مشهد باشد که در آن به انتظار کاروان می‌مانند."

خانه های تاریخی اصفهان، 5) خانه بهشتیان

خانه‌های تاریخی اصفهان، بخش پنجم:

خانه تاریخی بهشتیان

زنده‌یاد عباس بهشتیان یکی از دلباختگان میراث فرهنگی و تاریخی ایران زمین بود و پیوسته آتش مهر میهن از درونش زبانه می کشید. زنده یاد بهشتیان از راه پیشه پدری اش یعنی کشاورزی و سرکه سازی، زندگی می‌گذراند اما مهر میهن او را به عرصه پژوهش کشاند و به او انگیزه داد تا آثار ارزنده ای درباره میراث فرهنگی و طبیعی اصفهان به ویژه عصارخانه‌ها، مادی‌ها، کبوترخانه‌ها و تکیه‌‌ها از خود به یادگار گذارد. اگر امروز دو شیرسنگی را در کنار پله‌های پل خواجو ایستاده می‌بینیم، باید تلاش‌های زنده یاد بهشتیان را ارج نهیم که این دو شیر را که نشان از پهلوانان درگذشته داشت و در گورستان های متروک شهر در گوشه‌ای رها شده بودند، به دو سوی پل خواجو آورد و نصب نمود. زنده‌یاد بهشتیان در انجمن آثار ملی عضو بود و در کمیسیون نام‌گذاری اماکن و معابر اصفهان حضوری موثر داشت؛ از این روی نام‌های درخوری با توجه به سوابق تاریخی- فرهنگی و بدون توجه به مصلحت‌اندیشی‌های سیاسی برای بسیاری از کوچه‌ها و خیابان‌های اصفهان برگزید که برای نمونه می‌توان به خیابان‌های کمال‌الدین اصفهانی، جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی، آذر بیگدلی، حکیم نظامی و ... اشاره نمود. عباس بهشتیان، مخالف جدی گذر خودروهای سنگین از روی پل‌های تاریخی «سی و سه پل» و «خواجو» بود و یک‌بار به هنگام برگزاری یک رزمایش روبه‌روی یک تانک بر روی زمین خوابید و عبور ده‌ها تانک و توپ از روی سی‌و‌سه پل را مانع شد و سرانجام پس از سال‌ها پیگیری موفق شد از رفت و آمد خودروها از روی این دو پل تاریخی جلوگیری کند. عباس بهشتیان در سال 1305 خورشیدی در اصفهان دیده به گیتی گشود و در سال 1366 درگذشت و در تکیه میر فندرسکی به خاک سپرده شد. زنده‌یاد بهشتیان پیش از درگذشتش به سازمان میراث فرهنگی پیشنهاد داده بود تا خانه تاریخی‌اش را که بخشی از آن متعلق به دوران قاجار و بخشی مربوط به دوران صفوی است، به ثبت برساند تا از تخریبش جلوگیری شود. اما اکنون خانه تاریخی بهشتیان روی به ویرانی می‌رود و اگر بیش از این در مرمت آن درنگ شود، به زودی اثری از خانه تاریخی این مرد دوستدار میراث فرهنگی در میان نخواهد بود. گزارشی از وضعیت خانه تاریخی بهشتیان را به قلم میراث‌پژوه گرامی «مهدی فقیهی» در ادامه بخوانید:

خانه های تاریخی اصفهان، 4) خانه ارسطویی

خانه‌های تاریخی اصفهان، بخش چهارم:

خانه تاریخی ارسطویی

مهدی فقیهی(میراث‌پژوه)

در کوچه‌ای به نام قصرمنشی واقع در ضلع شرقی خیابان نشاط و نزدیکی چهارراه هشت‌بهشت یادگاری از عهد صفوی برجای مانده که به نام خانه ارسطویی شهرت دارد. این خانه در دوران متأخر خصوصاً عصر قاجار دچار دخل و تصرف زیادی شده چنان که از ترکیب اولیه خود بسیار دور گشته است. دیوار جنوبی این بنا که هم جوار با کوچه  قصرمنشی می‌باشد به شکل ساده با ملاط کاهگل⁽¹⁾ اندود⁽²⁾ گشته و قسمت اعظم آن در زیر فروار⁽³⁾ فوقانی معبر که با قوس‌های⁽⁴⁾ نگهدارنده پنج و هفت⁽⁵⁾ و لنگه⁽⁶⁾ تاق‌های گهواره‌ای⁽⁷⁾ کوچه را به شکل ساباط⁽⁸⁾ زیبایی جلوه‌گر ساخته پنهان شده است. دیوار شرقی خانه که دری چوبی در سمت جنوبی خود دارد با چینش⁽⁹⁾ آجری و پَروَزبندی‌های⁽¹⁰⁾ چندگانه، این قسمت از خانه را از گذر⁽¹¹⁾ مجاور جدا می‌سازد. از فضای خارجی که بگذریم برای دسترسی به ارکان داخلی خانه باید از سردر ورودی جدیدی که پس از مرمت در ضلع جنوب غربی ایجاد کرده اند وارد بنا شویم. سردر مذکور با تاقی آهنگ⁽¹²⁾، اسپرها⁽¹³⁾ و دیوارهای آجرچینی به شیوه نیمانیم⁽¹⁴⁾ و پلکان و کف‌پوشی از سنگ سیاه پارسی⁽¹⁵⁾ از ساختار پیرامونش متمایز گشته است.

خانه های تاریخی اصفهان، 3) خانه شیر محمدی

خانه‌های تاریخی اصفهان، بخش سوم:

خانه تاریخی شیرمحمدی

مهدی فقیهی (میراث پژوه)

در بدنه شرقی خیابان چهارباغ پایین، دقیقا مقابل ورزشگاه تختی، کوچه ای به نام «آقا جان بیک» ما را پس از طی مسافتی حدود ٥٠ متر به خانه‌ای قدیمی به نام «شیرمحمدی» می‌رساند که ورودی آن دقیقاً نبش خمیدگی گذر مجاور قرار گرفته است، این خانه تاریخی که بخشی از یک بنای بسیار  بزرگ‌تر بوده در سال‌های اخیر از بافت اصلی بنا جدا شده و به خانه‌ای مجزا تبدیل شده است. سوای بخش‌هایی از تالار⁽¹⁾ شاه‌نشین این خانه تاریخی که تخریب کمتری در آن راه یافته، بقیه قسمت‌ها در گذشته به خاطر دخل و تصرفات ناشیانه‌ای که در آن‌ها صورت گرفته، صدمات جبران ناپذیری را متحمل شده است به طوری که  تا حد زیادی از اصالت قاجاری خود دور گردیده و از ارزش تاریخی آن کاسته شده است. این بنا که کار احیا و مرمت آن  به تازگی به پایان رسیده است در جبهه بیرونی خود دارای دیواری مرتفع که با اندودی از کاهگل و قاب‌بندی‌های⁽²⁾ مزین به حاشیه‌های گچی که معرف فضاهای داخلی خانه هستند، می‌باشد.

خانه های تاریخی اصفهان، 2) خانه صیفور قاسمی

خانه‌های تاریخی اصفهان، بخش دوم:

خانه تاریخی صیفور قاسمی: خانه  گردشگری

مهدی فقیهی ( میراث‌پژوه )

خانه صیفور قاسمی در ضلع غربی خیابان حکیم، در کوچه مقابل مسجد تاریخی حکیم و در محله قدیمی گرک یراق واقع شده است. این بنا که از ساخته های اواخر دوره قاجار به شمار می‌آید، به سبک و سیاق معمول ⁽¹⁾ آن زمان ساخته شده و بنابر اطلاعات موجود⁽²⁾ مالک آن یکی از نوادگان ظل‌السلطان⁽³⁾ حاکم وقت اصفهان بوده است، ولی در حال حاضر این خانه تاریخی به نام آخرین مالکش صیفور قاسمی نامیده می‌شود. نمای بیرونی این خانه که در ضلع جنوبی و هم جوار با کوچه قرار دارد با آجر چینی خفته به شکل نیمانیم^(۴) و قاب‌بندی‌های ⁽⁵⁾ متعدد داخل دیوار  که پنجره هایی را در خود جای داده‌اند تزئین یافته است. ورودی این بنا که در قاب بزرگ آجری با پوشش قوسی شکل قرار گرفته قبلا در میانه جبهه جنوبی قرار داشته که پس از مرمت ساختمان اندکی به گوشه جنوب شرقی متمایل گشته است. برای ورود به این خانه تاریخی از درب چوبی دو لته ای⁽⁶⁾ که به شیوه سنتی ساخته شده گذر می‌کنیم و به محوطه کریاس⁽⁷⁾ خانه وارد می‌شویم.

خانه های تاریخی اصفهان، 1) تاریخچه

خانه‌های تاریخی اصفهان، بخش نخست:

نگاهی به تاریخچه ساخت خانه

مهدی فقیهی (میراث‌پژوه )

از دیرباز، ساخت مسکن و خانه در معماری ایران و جهان جایگاه مهمی داشته است؛ چنان‌که تحقیقات نشان داده، انسان‌ها از هزاران سال پیش از میلاد مسیح (دوران ‌پارینه‌سنگی) در غارها زندگی می‌کردند و تقریباً از هزاره بیستم پیش از میلاد مسیح با هنر نقاشی و کنده‌کاری روی سنگ، بدنه داخلی غارهای محل سکونت خود را تزیین می نمودند، این نقوش که در شمار اولین تزئینات و هنرهای منسوب به انسان به حساب می‌آید، با رشد و تکاملی که در هزاره‌های بعدی به دست آورد، در تزیین و تکمیل اغلب دست ساخته‌ها به کار گرفته شد. پس از پایان یافتن دوره پارینه سنگی و آغاز دوران جدیدی به نام «نوسنگی»، یعنی در حدود هشت هزار سال قبل از میلاد مسیح، انسان‌های غارنشین از یک سو به دلیل رشد جمعیتشان، و از سوی دیگر به سبب کمبود منابع غذایی و محدود بودن فضای زندگی، غارهای محل سکونت خود را ترک کردند و به دشت‌ها و کنار رودها روی آوردند. این نقل مکان در آینده منشأ تحولات جدیدی در زندگی انسان‌های اولیه گردید چنان که آنها در اولین اقدام برای تامین سرپناه و مأمنی برای آغاز زندگی اجتماعی خود کوشیدند و  بر آن شدند تا با تجربیات و اندوخته‌هایی که از سکونت در غارها کسب نموده بودند، خانه‌های اولیه خود را با شکل و شمایلی نظیر غارها و به همان صورت محقر بنا کنند، ساخته‌شدن خانه‌های متعدد در کنار یکدیگر تدریجاً باعث پدید آمدن دهکده‌های اولیه گردید.