چله یا یلدا ؟

چله درست است یا یلدا، یا هر دو؟

شاهین سپنتا

بلندترین شب سال را ایرانیان با جشن و شادی و شب زنده داری سپری می کنند. جشنی که گروهی آن را "چله" و گروه دیگر "یلدا" می نامند و همواره این پرسش پیش می آید که کدام نام درست تر با به قولی ایرانی تر است؟

در این نوشتار به بررسی هر دو واژه و سرچشمه های فرهنگی و تاریخی و واژه شناسی هر دو می پردازیم و سپس برتری های هر کدام را بازمی نماییم.

تزئین سرو مهر یا درخت یلدا

آیین آذین بندی سرو مهر در جشن یلدا ¹

شاهین سپنتا

سرو ابرکوه یزد، یکی کهنسال ترین درختان سرو  ایران

درخت سرو در فرهنگ ایران جایگاه ویژه ای دارد و از هزاران سال پیش تاکنون مورد علاقه ایرانیان بوده است. گرامی داشت درخت سرو در فرهنگ ایران با گسترش آیین مهر در ایران کهن در پیوند است.

نیاکان هوشمند ما که در طبیعت و با طبیعت زندگی می کردند، پس از مشاهده خورشید و ماه و ستارگان و تجربه تغییرات طبیعی فصول و کوتاهی و بلندی روز و شب، فعالیت های روزانه خود را بر بنیان این پدیده های طبیعی و دگرگونی های آن ها تنظیم کردند و از آن ها بهره های فراوان بردند. از این روی "زندگی بخشی" این پدیده های طبیعی را ستودند و از میان این پدیده های طبیعی، خورشید که با پرتوهایش (مهر) به این زمین و همه زیستمندان روی آن گرمای زندگی می بخشید، بیش از همه مورد ستایش قرار گرفت.

سپس نیاکانمان با ژرف نگری در بزرگترین سرچشمه نور مادی (خورشید) و با شناخت اثرات زندگی بخش پرتوهای آن (مهر) به شناخت درونی بزرگترین سرچشمه نور مینوی (خداوند) دست یافتند و فروزهای پاک و جاودانش همچون مهر مینوی را ستودند و کوشیدند تا برترین صفاتی را که برای او متصور بودند همچون مهرورزی و پیمان داری و میانه روی و دادگستری را در نهاد خود نیز پرورش دهند و آن آیین را « آیین مهر» نامیدند.

پژوهشی درباره جشن یلدا

نگاهی به پیشینه و جایگاه یلدا در فرهنگ ایران

 شاهین سپنتا

چکیده : جشن « یلدا »  یا جشن « شب چله »  در آخرین شب پاییز (30 آذر ماه برابر با 21 دسامبر) که بلندترین شب سال نیز هست ، در خاستگاه اصلی خود « ایران » با شور و شوق فراوان برپا می شود . این جشن ریشه در آیین کهن  « مهر » دارد که دیرزمانی در ایران و سپس در بسیاری از کشورهای آسیا و اروپا گرامی داشته می شد. شادمانی ، گردهمایی خانوادگی و خوردن میوه هایی همچون هندوانه و انار و خشکبار از آیین های ویژه جشن یلدا است.

پیشینه آیین مهر : در هزاره های دور ، مردمانی که در طبیعت زندگی می کردند بر اثر مشاهده خورشید و ماه و ستارگان و تجربه تغییرات طبیعی فصول و کوتاهی و بلندی روز و شب ، فعالیت های روزانه خود را بر بنیان این پدیده های طبیعی و دگرگونی های آن ها تنظیم می کردند و از آن ها بهره های فراوان می بردند. از این روی زندگی بخشی این پدیده های طبیعی را ستودند و آنان را تجلی وجود خداوند دانستند و از میان این پدیده های طبیعی ، خورشید که با پرتوهایش ( مهر ) به این زمین و همه زیستمندان روی آن گرمای زندگی می بخشید ، بیش از همه مورد ستایش قرار گرفت. سپس مردمان با اندیشیدن و ژرف نگری در بزرگترین منشاء نور مادی ( خورشید ) و شناخت اثرات زندگی بخش پرتو های آن ( مهر ) به شناخت بزرگترین منشاء نور معنوی ( خداوند ) دست یافتند . آنگاه مهر معنوی خداوند را ستودند و کوشیدند تا این صفت خداوندی را که به معنای صلح و دوستی ، محبت و پیمان داری و میانه روی است ، در نهاد خود نیز پرورش دهند.

مهر ، در زبان سنسکریت  « Mitra » ، در اوستایی « Mithra » ، در زبان پهلوی « Mitr » و در پارسی امروزی « Mitra یا  Mehr » گفته می شود.

زمان درست جشن های ایرانی

جشن های ایرانی در تقویم رسمی ایران

شاهین سپنتا

چند سال است که به دنبال آشنایی گروه های مختلف مردم با جشن های ایرانی، علاقه مندان به برگزاری این جشن ها با دوگانگی در زمان برگذاری آنها روبرو شده اند. برای نمونه، کسانی زمان درست جشن اسفندگان را 29 بهمن ماه و گروهی دیگر زمان درست برگذاری اسفندگان را پنجم اسفندماه می دانند.  

گروه نخست بر این باورند که جشن ها باید مطابق با "تقویم راستی" که همه ماه هایش 30 روزه است برگذار شود و تاکید می کنند که این تقویم از اصالت و قدمت زیادی برخوردار است و طی قرن ها حفظ شده تا امروز به دست ما رسیده و گروه دیگر استدلال می کنند که جشن های ایرانی باید طبق تقویم رسمی کشور که بنیان علمی دارد و همه ایرانیان با هر دین و باوری به آن مراجعه می کنند یا همان تقویمی که در آن شش ماه نخست سال 31 روز و شش ماه دوم 30 روزه ( اسفندماه 29 یا 30 روز) است، برگذار شوند.

این نگارنده که از باورمندان به دیدگاه دوم است، در تبین آن نگاهی خواهد داشت به تاریخچه و برتری های گاهشماری رسمی کشور نسبت به گاهشماری های دیگر و اهمیت آن در تعیین دقیق زمان جشن های ایرانی، و سپس دیدگاه شماری از پژوهشگران و اندیشمندان را در این باره، بازمی نماید.

کتاب شناخت: زیباشناسی رنگ در...

زیباشناسی رنگ در آیین های ایران باستان منتشر شد

کتاب زیبا شناسی رنگ در آیین های ایران باستان، پژوهشی از نجمه مرادیان ریزی و منیژه ملکی ریزی زیر نگر موبد دکتر ادشیر خورشیدیان و به همت انتشارات فروهر در 264 رویه منتشر شد.

بخش های هفت گانه این کتاب عبارتند از: کتاب رنگ ها، آشنایی با واژگان دین و کیش، رنگ و آیین های کیش میترائیسم یا مهرپرستی، رنگ و آیین های کیش زرتشتیان، رنگ و آیین های کیش مانی، رنگ و کیش مزدک، درختان همیشه سبز و میوه های سرخ.

این کتاب با نگاه به اثرات روان شناسانه و خردمندانه رنگ در آیین های دینی، ضمن معرفی کاربرد و نقش رنگ ها در انتقال مفاهیم در باورهای ایران باستان، خواننده را با زوایای تودرتوی اندیشه و روحیه نیاکان آشنا می کند.

این اثر بهره مشترکی است از بانو نجمه مرادیان ریزی زاده لنجان اصفهان و کارشناس ارشد مطالعات سینمایی از دانشگاه تهران و مادرش بانو منیژه ملکی ریزی زاده لنجان افصهان کارشناس علوم تربیتی که پیش تر نیز پژوهش هایشان در نشریات گوناگون همچون فروهر، چیستا، امرداد و ... منتشر شده است. 

علاقه مندان برای تهیه این کتاب می توانند در اصفهان به کتابفروشی مهرافروز در ارگ جهان نما و در تهران به کتابفروشی انتشارات فروهر در خیابان فلسطین جنوبی مراجعه کنند.

گزارش ششمین همایش روز اصفهان

ششمین همایش نکوداشت روز اصفهان برگذار شد

ایران نامه- شاهین سپنتا: ششمین همایش نکوداشت یکم آذرماه روز اصفهان به همت انجمن دوستداران اصفهان با آرمان "اصفهان برای همیشه، برای همه" در اتاق بازرگانی شهر برگذار شد.

در همایش نکوداشت روز اصفهان که بر بنیان بیان نامه 30 تن از اصفهان شناسان نامی در هفته اول آذرماه هر سال برگذار می شود، افزون بر پرداختن به مسایل شهر، آیین سپاس از چهره های برجسته فرهنگی و علمی اصفهان نیز برپا می شود.

در همایش امسال از شش تن از چهره های برجسته عملی، فرهنگی و هنری اصفهان از جمله دکتر سیروس شفقی، دکتر ایران کلباسی، استادحسین علاقمندان، استاد ناهید دایی جواد، استاد محمد رحیم اخوت و استاد مرتضی مطیفی فرد با پیشکش تندیس اصفهان سپاسگزاری شد.

نمابرگ های جشن آذرگان