کتاب شناخت: بارون و بارفتن

بارون و بارفَتَن توُ نِصفی جَهون به بازار اومِد

ایران نامه - شاهین سپنتا: بارون و بارفَتَن مجموعه غزل به لهجه اصفهانی، سروده خسرو احتشامی هونه گانی به کوشش حشمت الله انتخابی توسط انتشارات نقش مانا با همکاری سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان در 224 صفحه منتشر شد.

این مجموعه کم نظیر دربرگیرنده 50 غزل به لهجه اصفهانی است که هم در ساخت و صورت و هم در بن مایه عاشقانه اند. شاعر با فراهم آوردن این مجموعه خواسته تا مُعرف ظرفیت بالای لهجه اصفهانی و زداینده غبار هرزه نگاری های متداول از چهره این لهجه باشد.

احتشامی، اصطلاحات عامیانه، امثال و حکم، کنایه ها و استعارات زبان مردم کوچه و بازار را با استادی در غزل خود جاری ساخته و کوشیده است با بهره گیری از گنجینه واژگان لهجه اصفهانی که در آثار شاعران قدیم و پیشگامان شعر با لهجه اصفهانی به یادگار مانده همچون میرزا قشمشم، صادق ملا رجب، سالک قهوه چی، میرزا حبیب اصفهانی، جعفرخاکشیر، مکرم اصفهانی، اکبر جمشیدی، حسین دودی، مجتبی کیوان، حسن بهنیا، و علی مظاهری در رگه های مختلف هرزه نگاری، طنز، فکاهی، عرفانی، این ودیعه نفیس را به آیندگان بازسپارد. 

در این مجموعه، سراینده خوش ذوق که به درستی از سوی ویراستار «خسرو شیرین سخنان» نام گرفته، واژه های ناب، تعبیرات، و ترکیبات روزانه را به گستردگی با بیانی شاعرانه بی هیچ تصنعع و تکلفی به تار و پود بیت های غزل گره زده است و همین امر افزون بر این که بر ارزش های زبان شناختی مجموعه افزوده از منظر مردم شناسی نیز قابل توجه است.  

آنچه این مجموعه را از آثار مشابه متمایز می کند، افزون بر نگاه عاشقانه شاعر، پیشگفتار مفصل و محققانه حشمت الله انتخابی ویراستار این اثر است. ویراستار در ابتدای پیشگفتار به طرح تعریف اصلاحاتی همچون زبان معیار، گویش، لهجه، لهجه اصفهانی، گستره لهجه اصفهانی، و سطوح زبان پرداخته و در ادامه نمونه هایی برای درک بهتر دشواری های ثبت لجهه اصفهانی ارائه کرده است و در این راه به سه گروه از منابع شامل سرودها به لهجه اصفهانی، فرهنگ مکتوب مردم اصفهان، و پژوهش های پیشین درباره لهجه اصفهانی مراجعه کرده است.  

از ویژگی های دیگر کار ویراستار، شیوه ای است که در نگارش سروده ها به کار گرفته است. او با نگاهی انتقادی به شیوه نگارش و چاپ آثاری که پیش تر از شاعرانی همچون ملارجب، جعفر خاکشیر، محمد علی مکرم و اکبر جمشیدی منتشر شده و بازگویی کاستی های آن نسخه ها، کوشیده است تا در حد ممکن با رعایت تغییرات آوایی لهجه، بیشترین تطابق بین شکل نوشتاری با گفتاری شعر به لهجه اصفهانی را در این مجموعه ارائه کند.

در این مجموعه، ویراستار برای آن که خواننده را از فضای لطیف و احساسی شعر به فضای خشک علمی نبرد از به کاربردن خط آوانگاری در لابلای بیت ها پرهیز کرده است اما از دگرسو تا آنجا که ممکن بوده از امکانات خط فارسی بهره برده است تا به قواعد آوایی و دستور لهجه اصفهانی وفادار بماند و برای رسیدن به این هدف، اصول زیر را مورد توجه قرار داده است: حفظ چهره خط فارسی، مطابقت شکل گفتاری و نوشتاری واژه ها، یکدستی قواعد تغییرات آوایی در کل متن، بکارگیری اِعراب گذاری، رعایت استقلال واژگان، فاصله گذاری مناسب، استفاده از نشانه های سجاوندی.

و در نهایت خوانندگان این مجموعه از داشتن یک فرهنگنامه کوچک ولی کامل و کاربردی در انتهای کتاب بهره مند هستند تا معانی ترکیبات، تعبیرات، کنایات، امثال و واژگانی که نیاز به شرح و توضیح دارند را به آسانی دریابند.

در پایان این یادداشت، باهم یکی از غزل های خاطره انگیز این مجموعه را که سراینده در آن به لهجه شیرین اصفهانی به بازگویی صفای خالص و ناب کوچه بازارهای قدیم اصفهان می پردازد، می خوانیم:

بوخون، بوخون، صَفا کونم با قصِّه یی قِدیمی یا
با قِلیونا، توُ ایوونا، با نَنجونا، صَمیمی یا

اِز اون کوچایی کاگِلی، چَرخ سواری یا  توُدِلی

لاحافا سرخی مَخمِلی، نَرمولی یا، نِسیمی یا

اِز قوری یایی دُخدری، اِز دُوری یا،  اِز لَنگِری
رو سکّووا، پاسردَری، اِز بندزِنا، لَحیمی یا

از آویزا بارفَتَنی، با سُفالایی وَطنی
رو یِه قِرون چونِه زِنی، پیله وَرا، کلیمی یا

صُپّایی زود کلّه سَحر، خوش خوشونایی دَمی دَر
بو دارچینی تازِه و تَر، از دکُونی حَلیمی یا

سماورایی زوغالی، با فنجونای گُل باقالی
آ نونایی پِنیرمالی، با گُلپونا، شَمیمی یا

شَبایی مَـــتاب «سَری پُل»، سِکنگبین، شربِتی گُل
دلبرا پَم بُخی تُپُل، آواز و سازی سیمی یا

بالاخونه، نمره کاشی، «چهره نَما» عکّاس باشی
صورِتا مِثّی نقاشی، گُرجی یا، اورشِلیمی یا

خسرو سیر اِز جَهون شده س، یاواش یاواش روون شدهِ س
تَـــــــنا  توُ اصفَهون شدِه س، کوجاند اون قِدیمی یا؟!