تازه ترین گزارش از سرنوشت تپه اشرف

تپه اشرف زیر خاک می رود!

 

ایران نامه- هاجر مرادی: تپه اشرف یکی از آثار تاریخی، متعلق به 5 دوره تاریخی اشکانی، ساسانی، دوره انتقالی ساسانی به اسلامی، قرن چهارم و پنجم هجری و قرن 12 هجری است. با وجود چنین سابقه تاریخی تا دهه 1330 در آن کشاورزی انجام می‌شده است.

  تپه اشرف یکی از آثار تاریخی، متعلق به 5 دوره تاریخی اشکانی، ساسانی، دوره انتقالی ساسانی به اسلامی، قرن چهارم و پنجم هجری و قرن 12 هجری است. با وجود چنین سابقه تاریخی تا دهه 1330 در آن کشاورزی انجام می‌شده است. اکنون پس از انجام چند فصل کاوش در این محوطه، عرصه این تپه و مکان‌هایی که به گفته برخی کارشناسان باید در آن‌ها کاوش انجام شود، از سوی شهرداری در حال تبدیل شدن به فضای سبز است و در این صورت اگر آثاری ارزشمند در دل خود داشته باشد، از بین خواهد رفت.علیرضا جعفری زند، سرپرست هیأت پنجمین فصل کاوش تپه اشرف درباره اهمیت این تپه می‌گوید: چهار فصل گذشته کاوش در سال‌های 89 تا 90 در تپه اشرف اصفهان در مساحت 7 هکتار انجام شده که توانستیم طی این کاوش‌ها آثار فرهنگی نیز کشف کنیم.

وی ادامه می‌دهد: در فصل‌های نخست کاوش توانستیم آثاری از معماری دوره ساسانی را به همراه سفال‌هایی از قرن چهارم هجری قمری کشف کنیم و در فصل3 و 4 کاوش، بیشتر وقت هیأت باستان شناسی علاوه بر کاوش در محوطه، صرف خاکبرداری شد. جعفری ادامه می‌دهد: سازه معماری مربوط به قرن 5 و 6 دوره ساسانی در فصل‌های گذشته کاوش کشف شد که حدس می‌زنیم مربوط به یک قلعه است.وی می‌افزاید: در فصل چهارم بقایای یک کاخ که بر اساس مستندات از سوی اشرف افغان در قرن 12 با روش پیچیده کاخ سازی ساخته و از سوی نادر شاه ویران شده، نمایان شد. تلاش ما در این فصل از کاوش‌ها به بررسی این کاخ و روش ساخت آن اختصاص می‌یابد، زیرا در فصل گذشته ما فرصت بررسی آن را نداشتیم.جعفری زند می‌گوید: در این فصل ازکاوش در تپه اشرف، آثار معماری از دوره ساسانی مربوط به قرن 5 و 6 و 12هجری قمری به دست آمد. قدیمی ترین لایه در این تپه مربوط به دوران سلوکی- اشکانی است که قدیمی‌ترین لایه‌ تاریخی به حساب می‌آید و همچنین در این تپه یک لنگه کفش شناسایی شد که متعلق به دوره‌ صفویه است و متخصصان در حال مرمت آن هستند و یک سکه نیز مربوط به دوره ساسانی کشف شده که اینها حاصل پنجمین فصل از کاوش در تپه اشرف است.

 تنها تپه تاریخی سند دار

محمد رضایی، یک کارشناس باستان شناس که درباره تپه اشرف مطالعات زیادی انجام داده است درباره این سایت تاریخی می‌گوید: تپه اشرف تنها تپه باستانی است که اداره میراث سند مالکیت آن را از سال 1310 دارد و اگر نداشت، حتما شهرداری آن را تبدیل به فضای سبز می‌کرد. وی ادامه می‌دهد: دیوار فعلی کشیده شده به دور تپه اشرف در واقع 7 هزار متر حریم به ثبت رسیده است، در حالی که حریم تپه اشرف فراتر از این هاست و مهم ترین کاوش‌ها در آن قسمت‌های به ثبت نرسیده بدست آمده و خواهد آمد، زیرا حریم به ثبت رسیده صخره ای است. این باستان شناس درباره حریم تپه این گونه ادامه می‌دهد: از حفاری‌هایی که شهرداری تاکنون در اطراف تپه انجام داده است، سفال‌های ارزشمند به دست آمده که نمونه آن را در خود تپه نداشتیم.

 ساخت و سازها در نزدیکی  یک منطقه تاریخی

رضایی می‌گوید: ساختمان‌های روبه روی تپه اشرف در قسمت شمال جزو حریم درجه یک تپه به شمار می‌رود و به هیچ عنوان نباید اجازه ساخت و ساز به آنها داده می‌شد و از طرف دیگر طبق قانون در کنار آثار تاریخی ثبت شده، ارتفاع ساختمان‌ها نباید بیشتر از 12 متر باشد، ولی اگر مشاهده کنید متوجه می‌شوید که حتی ارتفاع برخی از این ساختمان‌ها چیزی بیش از 12 متر است. تپه اشرف در قسمت بر خیابان، به غیر از ملحقاتی از دوره صفویه، ادامه داشته که متأسفانه طی جاده سازی بریده شده و از بین رفته و حتی آثاری کشف شده که نشان می‌دهد احتمالا این قسمت یکی از مکان‌های مهم کاخ بوده است. همچنین تپه ای نیز در میان رودخانه است که کاملا مشخص است برای ایجاد یک قلعه ساخته شده است و زمانی آمده اند و آن را تراش داده اند و اما به دلیل این که هنوز کاوشی در آن صورت نگرفته است، نمی‌توانیم دوره تاریخی دقیق آن را اعلام کنیم و اگر چه آنجا هم صخره ای است، اما آثار ارزشمندی در آن نهفته و این مکان نیز جزو حریم تپه اشرف محسوب می‌شود.    تپه اشرف نیازمند حفاظت بسیار است، اما مشاهده می‌شود که دیوار کشی‌های کوتاهی به ویژه در قسمت‌های غربی و جنوبی تپه صورت گرفته که هر کسی می‌تواند از آن عبور کند و هر گونه آسیبی را به این اثر ارزشمند تاریخی کمتر شناخته شده وارد آورد.  رضایی در این باره می‌افزاید: با وجود هزینه زیادی که برای نقشه‌برداری و بنچ مارک کردن محوطه شده بود و به بیش از 3 میلیون تومان رسید، در زمان کوتاهی از اجرای این کار، افرادی ناشناس تمامی بنچ مارک‌ها را از زمین در آوردند و ما مجبوریم که باز هم این کار پر هزینه را البته با روش با دوام تر و قوت بیشتری انجام دهیم که دیگر نتوانند آن‌ها را از زمین در آورند و این برای ما جای سوال است که چه کسی این خرابکاری‌ها را انجام داده است.

گذر زمان ، رد  موتورسیکلت!

وارد تپه اشرف که شویم رد‌هایی از چرخ‌های موتورسیکلت در آن به چشم می‌خورد که برای هر بیننده ای این سوال   پیش می‌آید که چطور می‌شود در یک سایت تاریخی، موتورسیکلت‌ها عبور و مرور داشته باشند. آیا این موضوع موجب آسیب به بافت با ارزش تپه نمی‌شود؟ محمد رضائی، یک کارشناس باستان شناس در این مورد می‌گوید: متأسفانه این موضوع وجود دارد، البته باید بگویم قبل از شروع کاوش‌های این تپه به عنوان یک پیست برای مسابقات موتور سواری استفاده می‌شد، اما امروز هیات باستان شناسی تپه اشرف اقدام خوبی برای جلوگیری از ادامه این کار انجام داده است، به این صورت که خاک‌های حاصل از کاوش‌ها را برای جلوگیری از ورود موتورسیکلت و ماشین در قسمت‌های شرقی دپو کرده اند، زیرا گاه برخی با وسایل نقلیه وارد حریم تپه می‌شوند و به آن آسیب می‌زنند. وی ادامه می‌دهد: به سبب نداشتن حفاظی مناسب زباله‌هایی درون حریم ثبتی تپه اشرف دقیقا در قسمت شمالی تپه انباشته شده است که کاملا واضح و مشخص است که مربوط به حفاری‌های باستان شناسی نیست و هر انسانی به راحتی با یک نگاه می‌تواند به این موضوع پی ببرد، زیرا در این نخاله‌های ساختمانی اثراتی از کاشی و موزاییک است که مطمئنا این نوع کاشی مربوط به آن دوران نیست. هیات باستان شناس برای جلوگیری از ورود این نخاله‌های ساختمانی میله‌هایی نصب کرده بود که از ورود افراد متفرقه جلوگیری شود، اما این میله‌ها از سوی نهادی شهری برداشته شد.

بازگشت به زیر خاک!

رضایی تاکید می‌کند: بودجه ای که به کار کاوش در تپه اشرف اختصاص پیدا می‌کند، همیشه بسیار کم بوده و کفاف کار کاوش‌ها را نمی‌دهد. فاصله بین فصل‌های کاوش نیز بسیار طولانی است و این بزرگترین مشکل است و هیات باستان شناسی در تپه اشرف مجبور است در پایان این فصل از کاوش‌ها حاصل تلاش خود را در زیر خاک پنهان کند تا از گزند آسیب‌ها در امان بماند، اما ارگان‌های مسئول باید بدانند این دلیل بر بی اهمیت بودن یافته‌ها نیست، بلکه برای حفاظت از آن‌ها است.

نابودی جنوب تپه اشرف حاصل بی توجهی مسئولان شهری

این باستان شناس با اظهار گلایه از برخی بی مهری‌ها به این محوطه تاریخی، ادامه می‌دهد: جنوب تپه اشرف به سبب دپوی بیش از حد نخاله‌های ساختمانی و عبور و مرور ماشین آلات برای ایجاد فضای سبز به کلی از بین رفته، در حالی که ما در سال 78 حدود 2 متر تپه داشتیم، ولی حالا 10 سانت بیشتر از آثار باقی نمانده است. از حفاری‌هایی که تاکنون در اطراف تپه با هدف توسعه خدمات شهری انجام شده، سفال‌های ارزشمندی بدست آمده که نمونه آن حتی در خود تپه نبوده است. انتظاری که باستان شناسان و فعالان در حوزه میراث دارند این است که حداقل قبل از تبدیل جنوب تپه به فضای سبز اجازه کاوش در آن را در حد چند گمانه بدهند تا مطمئن شوند در آن جا شیء ارزشمندی وجود ندارد، این خواسته با توجه به اهمیت این سایت تاریخی، زیاد نیست. نکته دیگر این که قرار بود نرده‌های اطراف تپه اشرف به شکل پروانه باشد که نمادی از خود تپه است، اما این کار انجام نشد و به جای آن از نرده‌هایی نازیبا استفاده شد. رضائی می‌گوید: ما گله و شکایتی از ارگان‌ها نداریم، بلکه انتظار داریم ارگان‌های مسئول شهری در کنار اداره میراث قرار گیرند. وی ادامه می‌دهد: ما روی خود تپه اشرف چراغ‌های سبز برای ایجاد فضای سبز داریم و اینجا می‌تواند به عنوان مکانی جذاب برای گردشگری اصفهان معرفی شود و نیاز به سرمایه‌گذاری دارد، اما همه تصمیم گیری‌ها و فعالیت‌های عمرانی باید همسو با حفظ این فضای تاریخی و تاکید بر اهمیت آن انجام شود.

توسعه فضای سبز

حمیدرضا شهیدی مدیر منطقه 4 شهرداری اصفهان درباره تصرف در حریم و عرصه تپه اشرف می‌گوید: اگر منازل مسکونی در محدوده میراث بود به طبع باید از سوی خود اداره میراث آزاد سازی می‌شد، در حالی که سالیان سال بود که از سوی اداره میراث هیچ گونه اقدامی در این باره انجام نشده است و شهرداری در سال گذشته با انجام هزینه ای بالغ بر 3 میلیارد و 500 میلیون تومان اقدام به خرید این خانه‌ها و آزاد سازی این محوطه کرد.وی ادامه می‌دهد: اداره میراث در محدوده آزادسازی شده هیچ گونه زمینی ندارد و شهرداری تصمیم گرفته است این محدوده را همانند فضای اطرافش تبدیل به فضای سبز کند. شهیدی می‌افزاید: محدوده تپه اشرف از سوی اداره میراث دیوار کشی شده است. اگر چه این کار بدون اطلاع شهرداری انجام شده و شهرداری نیز با نظر سازمان زیباسازی شهری مبنی بر زشت شدن چهره شهر موافق است، اما اقدامی نسبت به برداشتن این نرده‌ها نکرده است.وی درباره زباله‌های اطراف تپه اشرف ادامه می‌دهد: زباله‌ها به دلیل این که در محدوده و حصار تپه اشرف هستند، مسئولیت جمع آوری آن با شهرداری نیست و خود اداره میراث باید نسبت به جمع آوری این زباله‌ها اقدام کند.

همکاری اداره کل میراث فرهنگی و شهرداری

ناصر طاهری، معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث استان اصفهان درباره عرصه تپه اشرف می‌گوید: ما برای عرصه تپه اشرف سند مالکیت داریم و این عرصه اکنون آزاد است و از سوی هیچ ارگانی دخل و تصرفی در آن نشده است.وی ادامه می‌دهد: بخش‌هایی را که شهرداری تملک می‌کند، قبلا از سوی افرادی دیگر تصرف شده بود و اینک شهرداری از آن برای ایجاد ادامه فضای سبز بهره می‌جوید که از نظر من اقدامی مناسب است. طاهری می‌گوید: ما با هدف افزایش همکاری با شهرداری منطقه 4 جلسه ای را در خانه ده دشتی‌ها با حضور کمیسیون عمران شورای شهر و کارشناسانی از معاون شهرسازی داشتیم. طاهری درباره زباله‌های اطرف تپه اشرف نیز می‌گوید: هیچ زباله‌ای آن جا نیست و فقط نخاله‌های ساختمانی است که به سبب خاکبرداری و حفاری‌های تپه در محل دپو شده و مسئولیت تخلیه آن با پیمانکار باستان شناس است که کاوش‌های باستان شناسی را در محل انجام می‌دهد. این در حالی است که دقیقا رو به روی تپه اشرف زباله انباشته شده که مربوط به کاوش‌های باستان شناسی نیست و زباله‌های ساکنان اطراف تپه اشرف است، اما ارگان‌های مسئول وظیفه جمع آوری این زباله‌ها را بر دوش یکدیگر انداخته و از جمع آوری آن شانه خالی می‌کنند.

 تپه ای که بسیاری از اصفهانی‌ها آن را نمی‌شناسند

تپه اشرف در کناره شمالی رودخانه زاینده رود و در کنار پل تاریخی شهرستان واقع شده است و دارای قدمتی 7 هزار ساله است. در اسناد و نوشته‌های تاریخی از آن با نام‌های سارویه و ساروق نیز یاد شده است. سارویه به دستور تهمورث شاه برای حفاظت از دانش گذشتگان و اطمینان از انتقال آن به آیندگان بنا شده بود و به نقل از گذشتگانی چون ابوریحان بیرونی، حمزه اصفهانی و ... کتاب‌هایی با زبانی خاص در این قصر پنهان بوده که با خراب شدن یکی از باروهای قصر هویدا می‌شود. از این بنا امروز تنها بقایایی به جا مانده است. در این تاریخ 7 هزار ساله، این تپه به چشم خود در روزگاری عظمت و زیبایی اعجاب برانگیز را دیده بعد از آن حمله وحشیانه اعراب و افغان‌ها و در سال‌ها بعد روی آن کشاورزی و روزی حتی پیست موتورسواران شده است، غافل از این که این مکان دارای ارزش و اهمیت تاریخی است و اکنون نیز که اهمیت و ارزش تاریخی آن بر همگان مشخص شده، برخی از هیچ تلاشی برای ضربه زدن به این نماد فرهنگ و تمدن ایران باستان فرو گذار نیستند.متاسفانه شهروندان اصفهانی این سایت کم نظیر تاریخی را به خوبی نمی‌شناسند و برخی حتی بقایای بناهای این محدوده را «خرابه» می‌نامند.