نوشتاری از دکتر دوستخواه

بازتاب فرهنگ باستانی ایران در ادب فارسی 

دکتر جلیل دوستخواه

ایرانیان در روزگار باستان، پدیدآورندگان ِ فرهنگ و ادبی گسترده و گران‌مایه بودند که امروز بخشی از داده های آن را در دست داریم و از بخش‌های ناپدیدشده‌ی آن نیز نشانه‌ها و اشاره‌ها و نام‌ها و گاه گُزینه‌هایی به ما رسیده است. مجموعه‌ی نام بُردار به اوستا، بزرگ‌ترین و کهن‌ترین یادمان ِ فرهنگی ِ نیاکان ماست که در آن، همه‌ی سرودهای پنج‌گانه‌ی گاهان و نیز بخش "وی دیو داد" (مشهور به وندیداد) به همان اندازه و ساختار روزگار باستان در دست است؛ امّا از دیگر بخش‌های آن، بیش از یک چهارم آن چه را که در دوره‌ی ساسانیان بوده است، در اختیار نداریم. خوشبختانه همه‌ی این بازمانده‌ها به زبان فارسی دری و دیگر زبان‌های زنده‌ی جهان برگردانیده شده است. از سده‌ی هیجدهم میلادی بدین سو، دانشمندان زبان‌شناس و فرهنگ‌پژوه بسیاری از سرزمین‌های گوناگون از هندوستان تا اروپا و آمریکا و سپس خود ِ ایران به کاوش و پژوهش در این مرده ریگ ِ ارجمند ِ کهن پرداخته و انبوهی از گفتارها و کتاب‌ها و گزارش‌های دانشگاهی را در این راستا نشر داده اند. امّا در همه‌ی این کوشش‌ها و کُنِش‌ها، افزون بر شناخت ِ گنجینه‌ی بازمانده از فراسوی ِ هزاره‌ها، یک نکته‌ی ِ کلیدی، ویژگی دارد که اثربخشی‌ی آن در فرهنگ پسین ایرانی و ادب ِ فارسی ِ دَری تا چه پایه بوده است و رشته های پیوند ِ میان دو بخش از فرهنگ ِ دیرینه بُنیاد ِ ایرانیان در دو سوی مرز ِ تاریخی ِ تازش ِ تازیان، چه نمودهایی داشته است و دارد؟

سد گتوند میراث فرهنگی را تخریب می کند

آرامگاه حالوزال و راه‌های آبماهیک غرق می شود

 با آغاز مرحله دوم آبگیری سد گتوند، صدها هکتار از اراضی کشاورزی و مراتع روستاییان در شهرستان‌های لالی و مسجد سلیمان و روستاهای «گارا» و آبماهیک به زیر آب رفته و یا در معرض غرق شدن قرار گرفته‌اند. بی‌خبری مردم آبماهیک از جزئیات آبگیری مرحله دوم و بلاتکلیف ماندن وضعیت تملک اراضی و معیشت آنها و عدم اطلاع‌رسانی به موقع مجریان سد، طی دو روز اخیر موجب غرق شدن تعدادی از دام‌های اهالی روستای گلزاری شده است. با آغاز مرحله دوم آبگیری سد گتوند، صدها هکتار از اراضی کشاورزی و مراتع روستاییان در شهرستان‌های لالی و مسجد سلیمان و روستاهای «گارا» و آبماهیک به زیر آب رفته و یا در معرض غرق شدن قرار گرفته‌اند. به گزارش آژانس خبری بختیاری (ایبنانیوز)، علاوه بر به زیر آب رفتن مناطق گارا و آبماهیک، با بالا آمدن آب رودخانه کارون و گسترش دریاچه سد گتوند علیا، نگرانی مالکان و مردم ساکن روستاهای «گُلزاری»، «پابَراَفتَو»، «دَمِ تنگ»، «سربیشه» و «دوتو» از قطع مسیر ارتباطی منطقه آبماهیک با دنیای بیرون قوت گرفته است. ایمان محمدی از اهالی روستای گلزاری در گفتگو با خبرنگار ایبنانیوز، ضمن ابراز نگرانی از قطع راه‌های ارتباط روستایی، گفت: در حال حاضر پل «تلک» تنها راه ارتباطی این روستاها با شهرستان لالی در معرض غرق شدن قرار گرفته است و در صورت غرق شدن این پل، مردم هیچ راهی برای نجات خود جان خود نخواهند داشت.

کوه‌های کشورم: ادیب برومند

کوه‌های کشورم

تازه‌ترین سروده استاد ادیب برومند 

همراه با عکسی بی نظیر از محمد سلطان الکتابی: دورنمای دماوند از فراز کوه کرکس در اصفهان*  

از دل و جان دوستدار کشورم / دوستدار کشوری نام آورم

نام او از روزگار باستان / بوده بس فخرآفرین در دفترم

نام این بشکوه مرز جان فزای / بسترد گرد ملال از خاطرم

کوه‌های سربلندش آکنند / پهلوانی فر غروری در سرم

عاشقم بر کوهسارانش به جان / وآن غروب دلکش زرین فرم

آتش افشاند دماوندم به بر / گر نباشد مهر ایران همبرم**

ناکارآمدی مدیران، فرصتی طلایی را از اصفهان ربود!

فرصت ثبت محور تاریخی – فرهنگی- طبیعی اصفهان از دست رفت!

امسال به جای 399 اثر، تنها پرونده دو اثر از ایران جهت ثبت جهانی فرستاده شد  

 

عکس:  اصفهان- باغ شهر *  

با عدم ارسال پرونده ثبت محور تاریخی- فرهنگی اصفهان به یونسکو، فرصتی استثنایی برای ثبت همزمان 399 اثر تاریخی و ثبت بلندترین محور تاریخی به طول 6 کیلومتر به نام ایران از دست رفت. پس از تغییرات مدیریتی در اداره میراث فرهنگی اصفهان، با وجود وعده‌های محسن مصلحی، سرپرست این اداره و مسئولان وقت پرونده محور تاریخی– فرهنگی مبنی بر ارسال این پرونده در موعد مقرر به یونسکو، این امر تحقق نیافت و پرونده ای دیگر جایگزین آن شد و فرصت دفاع، پیگیری و رفع موانع موجود جهت تکمیل پرونده نیز از حامیان و دوستداران آن گرفته شد. گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌ها طی یک ماه و نیم گذشته نشان می دهد که پس از علنی شدن تغییر مدیریت سازمان متولی این امر، یعنی اداره میراث فرهنگی اصفهان، بسیاری از سازمان های مردم نهاد، نهادهای خصوصی، مراکز دانشگاهی و به عبارتی دیگر بیشتر کارشناسان مستقل با این تغییر به مخالفت برخاستند و اعلام نمودند که این تغییر مدیریت درست یک ماه مانده به ارسال پرونده ثبت محور تاریخی، ضربه جبران ناپذیری بر پیکره آن وارد آورده و مانع از تحقق آن خواهد شد.

فلات آریان: سروده هما ارژنگی

فلات آریان  

به ایرانم، به ایرانِ جوانبختِ بلندآوازه‌ی پیرم!

این سروده زیبای بانو هما ارژنگی را در این نشانی بشنوید 

  

 درود من بر ایرانم، به گردان و دلیرانم،

به آنانی که در راه وطن جان را فدا کردند،

به هر گمنام و نام آور  که از مهر وطن ره توشه ای دارد،

درود من برآن  کاو در دل خود عشق می کارد...

∗∗∗∗                                            

من اینک در سر شوریده ام، عزمی دگر دارم

بر آنم  تا که از پشت غبار قرن‌های رفته و تاریک،

نقاب از چهره‌ی ایام  برگیرم

غبار از قامت تاریخ برشویم

و در رگهای پر مهر تو ای: پاینده ایرانم،

چو خونی تازه بر جوشم ،غزل خوانم، سر افشانم ...

گزارش دکتر دهقانی از استان مازندران

گزارشی از مازندران و ساختمان‌های تاریخی آن

دکتر محمود دهقانی

استان مازندران گُل سرسبد گردشگری ایران در کرانه جنوبی دریای مازندران قرار دارد. مرکز آن ساری با داشتن جاهای دیدنی و خیابان‌های زیبا به ویژه خیابان «فرهنگی»، از شهرهای بسیار شکوهمند شمال است. مازندران به استان‌های تهران، سمنان، گلستان، گیلان، و قزوین چسبیده است. کوه پر آوازه دماوند چونان بام گنبد مانند مازندران در سراسر سال از برف سفید پوش است. این استان زنانی زیبا و مردانی ستبر دارد. از دیدگاه باستان‌شناسی مازندران پیشینه‌ای چند هزار ساله داشته و  در روزگار پادشاهی "ورگانا" دیار تبرستان یا "هیرکانیا" نامیده می‌شد. ایل و تبارهای متمدن از جمله "آمارد" و "کادوس" به دشت‌ها و کوه‌پایه‌های آن سرازیر شده‌اند. یافته‌های باستان‌شناسان خودی و بیگانه در موزه ایران‌باستان نشان دهنده درخشش تمدن ژرف و شکوهمند مازندران و سر برآوردن خورشید روزگار هخامنشی در سرزمین ایران است. مازندران در درازنای روزگار خود فراز و نشیب‌های بسیاری پشت سر گذاشته است. پس از اسلام برای نخستین بار کوفیان به سرکردگی سعد ابن عاص به کرانه‌های تبرستان تاختند، اما در روزگار بنی‌امیه مردم تبرستان علیه اشغال‌گران برخاستند. تبرستان از یک سو میدان کشمکش میان آل‌زیار و آل‌بویه و از سویی سامانیان و غزنویان بوده است. پس از طغرل اول سلجوقی، سلطان محمد خوارزمشاه تبرستان را تسخیر کرد. تیموریان خوان آنان را برچیدند اما پس از مرگ امیر تیمور، این بار سادات مرعشی سر برآوردند. با روی کار آمدن شاه عباس یکم صفوی، به گردنکشی و بساط ملوک الطوایفی مرعشی‌های مازندران پایان داده شد. از آنجا که مادر شاه‌عباس مازندرانی بود، کاخ‌ها و ساختمان‌های زیبایی در آنجا ساخته شد و مازندران گستره بازرگانی شمال کشور و تختگاه ییلاقی شاهان صفوی شد.

یادی از یاوران میراث فرهنگی

نصرت الله مشکوتی از یاوران میراث فرهنگی ایران

مهندس مهدی رازانی، عضو هیات علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز و کارشناس ارشد مرمت آثار تاریخی و فرهنگی، از این پس در «گاهنامه فرهنگی – هنری گلاک» به معرفی یاوران و پژروهشگران میراث فرهنگی خواهد پرداخت و نتیجه پژوهش های خود را در این زمینه منتشر خواهد نمود. او در نخستین گفتار از این مجموعه، از زنده‌یاد «نصرت‌الله مشکوتی» تاریخ نگار و باستان‌شناس یاد کرده است و گوشه‌ای از خدمات او به تاریخ و میراث فرهنگی ایران را بر شمرده و به کارنامه پژوهشی او نگاهی داشته است. نصرت‌الله مشکوتی که تحصیلات خود را در زمینه تاریخ و جغرافیا و باستان‌ شناسی گذرانده بود در پست‌های مهمی همچون ریاست اداره کل باستان شناسی، ریاست اداره کل اوقاف، اداره کل تعلیمات متوسطه و  عضو شورای عالی باستان شناسی خدمت نمود. شاید بتوان کتاب وی با عنوان «فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران» را که در سال 1349 منتشر شده، در شمار نخستین کتاب‌های گردآوری شده از اطلاعات و  ویژگی­‌های بناهای تاریخی ایران دانست. وی فعالیت‌های مرمتی نیز در برخی بناهای تاریخی کشور انجام داده بود. بی‌گمان کار معرفی دلسوزان و پاسداران میراث فرهنگی با همراهی و همیاری همه دوستداران میراث فرهنگی، این امکان را فراهم خواهد آورد تا روش و منش آنها الگویی شود برای نسل نوخواسته‌ای که تازه در این گستره گام نهاده است. یادداشت مهندس رازانی را در تارنگار او به این نشانی بخوانید.

به فرخندگی جشن سده:

آتش مهر

سروده استاد توران شهریاری 

ای آتش مهر شعله‌ورتر شو /  از گنبد هفت آسمان بَر شو
تو گرمی و شور و نور و نیرویی / ای آذر ایزدی جها‌ن‌فر شو
هر شعله تو نشانگر هستی است / با روشنی‌ات چراغ باور شو
بفکن به چهارسو فروغت را / از خاور و باختر فراتر شو
هنجار جهان ز گرمی و نور است / بر تارک آفرینش افسر شو

بنگر که جهان به کام تاریکی است / خورشید جهان‌فروز خاور شو
در این شب بی‌فروغ یلدایی / روشن چو چراغ ماه و اختر شو
بزدای سیاهی شب غم را / مانند سپیده شادی‌آور شو
در جنگ میان نور و تاریکی / تابنده‌ترین نماد آذر شو
تا ریشه ظلم را بخشکانی / هرجا ستم است شعله گستر شو
از بیخ بسوز هر پلشتی را / چون تیغ به چشم هر ستمگر شو
مگذار که ظلم گسترش یابد / بر ظلم بتاز و داد داور شو

از بهر ستم‌کشان خونین دل /  در پیش بدان همیشه سنگر شو
در کام سیه‌دلان شرنگ افکن / از بهر دل‌آگهان چو شکّر شو

تا دل بدهی به داد و آزادی / جان‌مایه هر کتاب و دفتر شو
ای پیر حماسه‌ساز دوران‌ها / چون، قُقنس پیر آتشین پر شو
اکنون که بشر به زور و زر دل بست/ با نیروی مینویی به از زر شو
بنگر که جهان فسرده و سرد است / جان در تن سرد هفت کشور شو
دوران خردگرایی و علم است /  با دانش این زمان برابر شو
ای مادر جاودانه فرهنگ / با گرمی و مهر، باز رهبر شو

تو آتش جاودان مزدایی / مانند گذشته مهر پرور شو
هم جلوه عشق پاک جانان باش / هم جذبه مهر ناب دلبر شو
ره یاب به ژرفنای اندیشه / از مرز زمینی‌ات فراتر شو

ای پاک‌ترین پدیده‌ گیتی / در دایره حیات، محور شو

گزارش دکتر دهقانی از قزوین

گزارشی از استان قزوین و آثار تاریخی آن

دکتر محمود دهقانی

پیشینه شهر قزوین با نام "شاد شاپور" با دژ و باروهایی که دیواری به دور خود داشته را به شاپور ساسانی نسبت داده‌اند. تپه‌های باستانی پیرامون قزوین و پژوهش‌های باستان‌شناسی از پیشینه این شهر گواهی می‌دهند. همچنین برخی از مساجد به‌ویژه مسجد حیدریه - که گفته می‌شود در روزگار ساسانیان آتشکده بوده و پس از اسلام به مسجد تغییر کاربری یافته- نشانه‌ای از دیرینگی این شهر در روزگار پیش از اسلام است. قزوین با تمام سرسبزی خود از دیرباز با کمبود آب دست به گریبان بوده که کاریزهای (قنات) آن نشان از این دارند. اما از سویی این شهر با سیلی ویرانگر نیز در تاریخ خود سر و کار داشته است. در رابطه با نام قزوین نیز نگرش‌هایی گوناگون هست که در روزگار ساسانی به آن "کشوین" یا "قسوین"  و برخی نیز آن را "کاسپین" گفته‌اند. قزوین همچنین نام یکی از زیباترین استان‌های ایران در روزگار کنونی است که با تاکستان‌ها و باغ‌های دل‌انگیز انگور و با مردم صمیمی و فرهنگ بالنده نه تنها می‌تواند شاخه‌ای از گل‌های سبد گردشگری کشور باشد بلکه شهر قزوین مرکز این استان با بازارهای زیبا بةویژه بازار قیصریه و تاریخ  بازرگانی آن، می‌تواند نقطه به حرکت درآوردن چرخ اقتصادی کشور شود. استان قزوین به استان‌های گیلان، مازندران، البرز، همدان، زنجان و استان مرکزی چسبیده است و با آن که ریشه قبایلی آن‌ها فارس، کرد، لر، آذری و مراغی هستند، اما عمده مردم گویش فارسی دارند. قزوین با باغ‌ها و چشم‌انداز دلنشین خود باغ خلوتی برای تهرانی‌ها در پایتخت است که در شهر پر از دود، حسرت هوای پاکیزه دارند. شهر قزوین از دیرباز با دسته‌ها و قبایل بومی خود آوازه‌دار بوده و حاصل درهم آمیختگی ملی در قزوین مردان و زنان خوش قامت، زیبای و با فرهنگ این استان است. بنیان درهم آمیختگی مردم قزوین به روزگار شاه تهماسب یکم صفوی بر می‌گردد. چون قزوین به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد، سران کشوری و لشکری، هنرمندان، شاعران و معماران سرشناسی برای برپایی پایتخت از چهار گوشه کشور به قزوین آمدند.