سوم اردیبهشت روز ولادت شیخ بهایی نیست!

اشتباه شورای شهر اصفهان در تقویم رسمی ایرانیان!

ایران‌نامه: به گزارش ایمنا (خبرگزاری شهرداری اصفهان)، حبیب‌الله تحویل‌پور معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری اصفهان در اولین نشست مطبوعاتی این معاونت در سال 90، با اشاره به مصوبه شورای اسلامی شهر اصفهان در سال 84 مبنی بر نامگذاری روز اصفهان، سالروز ولادت شیخ‌بهایی، اظهار داشت: «شخصیت شیخ‌بهایی و فعالیت‌های وی در عرصه‌های معماری، فقه، ریاضی و نجوم بر کسی پوشیده نیست».

اما ماجرای نام‌گذاری روز اصفهان به عنوان سالروز ولادت شیخ بهایی و درج این اشتباه در تقویم رسمی کشور به چند سال قبل باز می‌گردد. در اردیبهشت‌ماه سال 1384 خورشیدی بیش از 30 نفر از اصفهان‌شناسان روز یکم آذر را به عنوان روز اصفهان برگزیدند؛ پس از آن حتی برخی از  مسئولان شهری همچون دکتر مرتضی سقاییان‌نژاد (شهردار اصفهان) و دکتر محمد علی چلونگر (رئیس سابق مرکز اصفهان شناسی) و دکتر محمود محمدی (عضو شورای شهر) نیز نظر اصفهان‌شناسان را پذیرفتند و بیان‌نامه آن ها را امضا کردند.  

اما چند روز پس از انتشار خبر انتخاب یکم آذر به عنوان روز اصفهان، برخی از اعضای شورای شهر اصفهان در یک حرکت شتابزده، تصمیم به خنثی سازی انتخاب اصفهان‌شناسان گرفتند و بر اساس دستورالعمل شورای اسلامی شهر اصفهان که چندی بعد منتشر شد، سوم اردیبهشت‌ماه به عنوان سالروز ولادت شیخ‌بهایی و به نام روز اصفهان نامگذاری شد. در همان سال اصفهان شناسان طی نامه‌ای به اعضای شورای شهر تذکر دادند که این انتخاب، بنیان درستی ندارد و روز تولد شیخ‌بهایی سوم اردیبهشت نیست. اما شورای شهر به نظر اصفهان‌شناسان اهمیت نداد و حتی در سال‌های بعد کوشید تا روز سوم اردیبهشت به عنوان روز بزرگداشت شیخ بهایی و روز معمار در تقویم رسمی کشور ثبت شود.

بر اساس نظر شورای شهر اصفهان و تکرار این پیشنهاد از سوی وزارت مسکن و شهرسازی، سرانجام منصور واعظی دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور اعلام نمود که سوم اردیبهشت همزمان با زادروز شیخ‌بهایی که یکی از ابعاد وجودی او در معماری تبلور پیدا کرده، به نام روز معماری نامگذاری شد.

 اما سرانجام رئیس بنیاد علمی پژوهشی معماری و شهرسازی ایران اعلام کرد که با توجه به نام‌گذاری روز سوم اردیبهشت‌ماه به‌عنوان روز ملی کارآفرینی توسط هیأت دولت، ثبت روز مذکور که مصادف با بزرگداشت شیخ بهایی است، به‌عنوان روز ملی معمار منتفی است.

با این همه، چند سال است که شورای شهر اصفهان سوم اردیبهشت را روز اصفهان اعلام می‌کند و  از سوم تا نهم اردیبهشت را به عنوان هفته اصفهان نام نهاده و روز سوم اردیبهشت در تقویم رسمی کشور، روز بزرگداشت شیخ‌بهایی نام گرفته است.  

اما روشن است که شورای شهر اصفهان حقایق تاریخی را نادیده گرفته است و بر اساس یک اشتباه، روز سوم اردیبهشت را به نام روز تولد شیخ‌بهایی و روز بزرگداشت او معرفی کرده است و این اشتباه فاحش به تقویم رسمی کشور هم راه یافته است و شورای فرهنگ عمومی هنوز این اشتباه را اصلاح نکرده است.

بر اساس کتیبه کاشی‌کاری‌های مقبره شیخ بهایی، او در روز ۲۶ذیحجه سال ۹۵۳ هجری قمری برابر با پنج‌شنبه ۸ اسفند‌ماه سال ۹۲۵ هجری خورشیدی در بعلبک لبنان به دنیا آمده است و در تاریخ ۱۲شوال سال ۱۰۳۰ هجری قمری برابر با دوشنبه ۸ شهریور ماه سال ۱۰۰۰ هجری خورشیدی در اصفهان درگذشت و بنا بر وصیت خودش در مشهد و کنار مقبره امام رضا به خاک سپرده شد.

تالیفات شیخ‌بهایی بیشتر شامل فقه و اصول و حدیث، اشعار فارسی و عربی، مجموعه‌های ادبی و مباحثی در نجوم و ریاضیات است. نقش او در معماری بسیار اندک و ناچیز است و بسیاری از آثار معماری که به او نسبت می‌دهند، ارتباطی به او ندارد.  

برای نمونه نظام‌نامه تقسیم آب زاینده‌رود در شاخه‌هایی به نام «مادی»، که به اشتباه « طومار شیخ‌بهایی» نامیده می‌شود، قرن‌ها پیش از او توسط ایرانیان ابداع و اجرا شده است. هرگاه نظری به متن این طومار افکنده شود، محتوای طومار نیز حکایت از این دارد که این طومار بر بنیان طوماری کهن‌تر تدوین شده است. در این مورد «حمزه اصفهانی» در کتاب «سنی ملوک الارض و الانبیاء» از یک ایرانی به نام «مهرین وَردان» نام می برد که در زمان «اردشیر بابکان» بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی و به خواست او به ایجاد نظام تقسیم آب زاینده رود پرداخت و شبکه مادی‌های اصفهان را ایجاد کرد. این نکته را در کتاب «مجمل التواریخ و القصص» نیز می‌توان دید. پس بهتر است که طومار تقسیم آب زاینده رود را به نام «طومار مهرین وَردان» بنامیم.

نمونه دیگر حمام معروف به «حمام شیخ بهایی» است که بر اساس «ماده تاریخ» کتیبه نصب شده در ورودی حمام، تاریخ ساخت آن 1065 هجری قمری بوده است که با سال ۱۰۳۰ هجری قمری که تاریخ درگذشت شیخ‌بهایی است 35 سال تفاوت دارد. یعنی این حمام 35 سال بعد از مرگ شیخ‌بهایی ساخته شده است. موارد دیگری از معماری اصفهان را نیز به شیخ بهایی نسبت می‌دهند که مستند نیست.