آسیب به مسجد جامع عباسی

آسیب رساندن به شاهکار کاشی کاری جهان در آیین های سوگواری

نصب 15 باند صوتی داخل صحن اصلی مسجد جامع عباسی اصفهان برای برگزاری مراسم نماز جمعه و سایر آیین‌های مذهبی، باعث سست شدن کاشی‌های صفوی این مسجد تاریخی شده است. به گزارش فرهنگ آشتی، در کنار ترک خوردگی و سست شدن کاشی‌ها بر اثر ارتعاشات ناشی از صدای این بلندگوها، نصب داربست‌های فلزی برای برگزاری دهه اول محرم در حیاط مجموعه نیز تخریب بخشی از دیوارها و گلدان‌های تاریخی مسجد را به دنبال داشته است. این در حالی است که کاشی‌های مسجد جامع عباسی اصفهان یکی از شاهکارهای کاشی کاری جهان است و این مسجد تاریخی به عنوان بخشی از میدان نقش جهان اصفهان در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. اما بی‌توجهی مسئولان برگزاری عزاداری‌ها و آیین‌های مذهبی به حفظ این اثر مهم فرهنگی – تاریخی، آسیب‌های تازه‌ای به این بنا وارد کرده و نگرانی‌ها را در میان فعالان حوزه میراث فرهنگی دامن زده است.

میخ‌کوبی بر روی شاهکار کاشی کاری جهان

هم اکنون، بیش از 15 باند صوتی ولتاژ بالا که با میخ بر روی دیوارهای صحن اصلی و صحن‌های مجاور مسجد جامع عباسی نصب شده است، کاشی‌های تاریخی ثبت جهانی شده این بنا را با خطر ترک خوردگی و ریزش روبه‌رو کرده است. علیرضا روحانی سخنگوی ائتلاف ملی حامیان میراث اصفهان در این مورد به فرهنگ آشتی گفته است: « باندهای صوتی توسط ستاد اقامه نماز جمعه و به منظور برگزاری نمازجمعه روی دیوار مسجد نصب شده‌اند. این باندها که تعداد آنها هم اندک نیست، دسیبل صوتی بالایی تولید می‌کنند و ارتعاشات ناشی از این صدا باعث سست شدن کاشی‌های مسجد و ایجاد ترک‌های مویی در آن می‌شود که  می‌تواند حادثه آفرین باشد»

 این بلندگوها مدت 12 سال است که بر روی کاشی‌های مسجد نصب شده‌اند. به گفته روحانی برای نصب این باندهای صوتی میخ‌هایی بر روی دیوارها و کنار کاشی‌ها کوبیده شده که همین امر باعث تخریب بخشی از دیوار مسجد شده است. او در پاسخ به این سوال که چگونه بدون کسب اجازه از میراث فرهنگی می‌توان در محوطه ثبت شده دخل و تصرف کرد، توضیح داد: «میراث اصفهان به خصوص طی 7، 8 ماهه سال جاری بسیار ضعیف عمل کرده است و متأسفانه مسئولین ستاد اقامه نماز جمعه با میراث فرهنگی درباره حفاظت از این اثر همکاری نمی‌کنند. بخشی از بناهای اصفهان به خصوص مسجد جامع عباسی و مسجد جامع [ عتیق] اصفهان دست میراث و بخشی دیگر دست اداره اوقاف است. میراث اصفهان و اوقاف با هم مشکل دارند. تنها بحث‌های گردشگری مانند بلیط فروشی با میراث است که به اصطلاح میراثی‌ها تا دم در مسجد بیشتر نمی‌توانند بروند».

پیشنهادهای اصلاحی جدی گرفته نمی‌شوند

در کنار میخ‌ها و بلندگوهای نصب شده بر روی دیوارها سیم‌های سیاه و سفید سیستم‌های صوتی نیز بر روی دیوارها میخ‌کوبی شدند که نمای داخل صحن را بسیار ناهنجار و زشت کرده‌اند.

"رهی"، کارمند سابق اداره موزه‌های اصفهان در این باره به فرهنگ آشتی گفت: «در مرمتی که سال‌ها قبل بر روی کف مسجد انجام شده، کانالی دور شبستان مسجد برای عبور سیم‌ها تعبیه شده بود تا از عبور سیم‌ها از روی کاشی‌ها جلوگیری شود، همچنین در زیر برخی از کف‌پوش‌ها امکاناتی برای نصب بلندگو‌های سیار قرار داده شده تا ستاد نمازجمعه بتوانند با برداشتن کاشی‌های کف بلندگو‌های سیار خود را نصب کنند و بعد از اتمام مراسم نمازجمعه بلندگوها را از صحن مسجد بیرون ببرند». حد مجاز صوت برای پخش در فضاهای بسته مکان‌های محافظت شده و تاریخی 150 وات صداست که 15 بلندگوهای نصب شده دسیبل صدایی بسیار بالاتر تولید می‌کنند.روحانی درباره بلندگو‌های سیار گفت: «برای جلوگیری از میخ‌کوبی بر روی دیوار‌ها قرار بود از بلندگوهای سیار با دسیبل پائین صدا استفاده شود؛ اما این کار تنها برای دو سه هفته انجام شد و به دلایلی مانند هزینه‌بر بودن و نداشتن نیروی کافی برای کارگذاشتن بلندگوهای سیار، ستاد اقامه نماز استفاده از بلندگوهای سیار را ترجیح داد و تمام بودجه‌ای را که میراث برای مجهز کردن کف صحن جهت تسهیل در استفاده از وسایل الکتریکی مانند باندهای صوتی هزینه کرده بود، بر باد دادند. رهی درباره راه حل میراث برای این مشکل گفت: «ما پیشنهادی به ستاد اقامه نماز داده‌ایم که هزینه زیادی ندارد؛ اما متأسفانه به دلیل نداشتن نیروی کار کافی برای روزهای جمعه هنوز عملی نشده است». به گفته رهی می‌توان به جای استفاده از این تعداد بلندگو از بلندگوهای بیشتر با دسبیل صدای پائین‌تر استفاده کرد تا صدا به همه صحن برسد و لازم به بالا بردن صدای باندها نباشد».

داربست‌های فلزی، دیوارها و گلدان‌های تاریخی را نابود کرده‌اند

با این حال نصب بلندگوهای ثابت تنها بخشی از مشکلات حفاظتی مسجد جامع اصفهان است. هر ساله از 15 فروردین ماه تا 15 آذر ماه در حیاط مسجد جامع داربست‌هایی نصب می‌شود تا حیاط را برای نمازگزاران مسقف کند. با وجود آنکه این داربست‌ها 5/1 متر از دیوارها فاصله دارند اما نمای کلی حیاط را به ویژه از منظر گردشگری ناهنجار کرده‌اند. با اینکه گفته می‌شود این داربست‌ها برای اقامه نماز در مسجد نصب شده‌اند، مصلای اصفهان در نزدیکی قبرستان تخته فولاد برای اقامه نماز جمعه مهیاست. روحانی در این باره توضیح داد: «مصلای اصفهان به رغم هزینه‌های بسیار و آسیبی که به محوطه تاریخی قبرستان تخته فولاد رسانیده، برای اقامه نماز جمعه و برگزاری سایر مراسم‌ها مذهبی ساخته شده است. هرچند که این مصلا هنوز به بهره‌برداری نرسیده، اما مسئولان می‌گویند که فضای مصلی آماده است و می‌توان مراسم نماز جمعه را از مسجد جامع عباسی اصفهان به آنجا که فضای بازتر و امکانات بیشتری دارد انتقال داد».

به جز این داربست‌ها، هر سال در ایام محرم داربست‌های دیگری نیز درحیاط مسجد جامع عباسی نصب می‌شود که آسیب‌هایی جدی به بخشی از دیوارها و گلدان‌های تاریخی حیاط مسجد زده است. حدود 15 سال است که هیات رزمندگان اسلام در دهه اول محرم با برپایی این داربست‌ها محوطه را برای روضه‌خوانی آماده می‌کنند. دبیر ائتلاف حمایت از میراث اصفهان در این باره گفت: «هر ساله این هیئت در مسجد مراسم دهه اول محرم را برگزار می‌کند و ما درباره رعایت اصول ایمنی و حفاظتی تذکراتی را به میراث اصفهان درباره اجرای این مراسم در مسجد داده‌ایم. در کنار مسائل اعتقادی و حرمتی که همه ما برای سیدالشهدا قائلیم، معتقدیم به خاطر حساسیت‌هایی که بر روی این مسجد از طرف سازمان‌های جهانی مانند یونسکو وجود دارد، بهتر است این مراسم در مکان مناسب‌تری با امکانات بیشتر برگزار شود یا حداقل ایمنی‌های مخصوص و موارد حفاظتی خاص رعایت شود تا شاهد آسیب‌های بیشتری مانند انفجار دو کپسول گاز که در دو سال پیاپی رخ داده، نباشیم». مسجد جامع عباسی اصفهان به عنوان بخشی از میدان نقش جهان در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. براساس کنوانسیون‌های ثبت میراث جهانی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری متولی حفاظت از این اثر جهانی است و در صورت کوچک‌ترین تخریب، باید جوابگوی مرکز میراث جهانی یونسکو باشد. این در حالی است که همچنان کاشی‌های این مسجد که از نفیس‌ترین کاشیکاری‌های دوره اسلامی محسوب می‌شوند، در خطر هستند و هنوز نتیجه‌ای از مذاکرات و انتقادات وارد شده به نصب باندهای صوتی و برگزاری مراسم مذهبی در این مسجد به دست نیامده است.