چهارباغ میراث مشترک فرهنگی

چهارباغ میراث مشترک فرهنگی

با توجه به اهمیت و جایگاه ویژه شهر اصفهان که گنجینه ارزشمند و یکتای فرهنگ و معماری در جهان است ، بی گمان ایجاد مترو در این کلان شهر از ضروری ترین و مفیدترین خدمات جهت رفاه شهروندان و حفظ محیط زیست این شهر یگانه است. اما نظر به ارزش های والای بافت تاریخی این شهر به ویژه خیابان چهارباغ ، خیابان سپه و میدان نقش جهان، به نظر می رسد که عبور مترو از این مسیر چه در مرحله "ساخت تونل" و چه در مرحله "بهره برداری" ، به زیان آثار ارزشمندی چون مسجد و مدرسه چهارباغ ، سی و سه پل و دیگر بناهای تاریخی و فرهنگی خواهد بود و با توجه نظرات مستدل کارشناسان شایسته است که مسؤولان شورای شهر اصفهان ، شهرداری و مجریان پروژه مترو هرچه سریع تر نسبت به توقف احداث مترو در محور تاریخی شهر و استفاده از مسیر جایگزین اقدام نمایند:

یکی از موارد، بی توجهی به مصوبه شصت و ششمین جلسه شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور به تاریخ 22 / 12 / 85 است که در آن آمده  : « ... خط یک قطار شهری اصفهان در مسیر شمالی – جنوبی حد فاصل میدان امام حسین تا میدان انقلاب با فاصله گرفتن از محور چهارباغ به سمت خیابان شمس آبادی عبور نماید» و برخلاف تفسیر عباس حاج رسولی ها  رئیس شورای شهر و عبدالجواد زعفرانی مدیر عامل متروی اصفهان منظور از این مصوبه به هیچ وجه عبور مترو از پیاده روی غربی چهارباغ نیست. 

همچنین طبق اعلام دفتر حفظ و احیای بناها و محوطه‌های تاریخی سازمان میراث فرهنگی، عبور مترو از چهارباغ عباسی در هیچ‌یک از مراجع سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تأیید و تصویب نشده است.

همچنین باید به این نکته توجه داشت که مشخصات قطارهای مختلف و سرعت آن‌ها متفاوت است و هریک تأثیراتی جداگانه دارند. درحالی‌که هنوز قطاری خریداری نشده است و مطالعاتی انجام نشده است که نشان دهد که اگر قطار از تونل مترو رد شود، چه وضعیتی پیش می‌آید.

 برپایه نظرات کارشناسی دفتر حفظ و احیای بناها و محوطه‌های تاریخی سازمان میراث فرهنگی، مترو اصفهان از چند جهت به آثار تاریخی محوطه‌ چهارباغ عباسی آسیب وارد می‌کند؛ یکی به آثار موجود در محوطه‌ چهارباغ مانند آثار و بقایای تاریخی که اگر ایستگاه‌ها در محور چهارباغ ایجاد شوند، حفاری‌ها به آن‌ها صدمه‌ خواهند زد و دیگری از جهت توزیع جمعیت در ایستگاهی که قطعا در این منطقه باید ایجاد شود و جمعیتی که به آن داخل یا از آن خارج می‌شود. همچنین تأثیر لرزش ناشی از حرکت واگن‌های مترو روی سازه‌های تاریخی، مهم‌ترین مساله است و اگرچه ممکن است، این لرزش‌ها ملموس نباشند، ولی در فرآیندی چند ساله این لرزش‌ها آسیب‌هایی را به سازه‌های تاریخی وارد می‌کنند.

بر همین بنیان، حتا با در نظر گرفتن ادعای مجریان پروژه متروی اصفهان درمورد سهم 8 درصدی مترو در جابجایی و انتقال مسافران شهری، به نظر می رسد که اجرای پروژه‌ مترو اصفهان برای رفع بار ترافیکی شهر، یک اقدام غیرکارشناسی است و مدیران شهر می‌توانستند با عملکرد بهتری درباره‌ مهندسی ترافیک،‌ پروژه‌ مترو را در مسیر چهارباغ اجرا نکنند.

همچنین برپایه دیدگاه مهندس محمدکوشافر، عضو هیات علمی دانشگاه و دبیر شبکه تشکل های غیردولتی زیست محیطی اصفهان، میزان انطباق متروی اصفهان با توسعه پایدار باید مورد بررسی قرار گیرد. وی با تاکید به لزوم ارزیابی پیامدهای زیست محیطی، به ماده  105 قانون برنامه سوم توسعه اشاره می نماید که طبق آن دستورالعمل ارزیابی این مولفه عبارت است از بررسی اثرات پروژه بر توسعه  شهری، توریسم، زیبایی شناسی، هیدرولوژی و غیره و مطالعات تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی باید با ارزش های برابر به کار گرفته شود. اما در زمینه  طرح مترو، تمرکز مطالعات بر روی مولفه اقتصادی بوده و در خصوص دو مولفه دیگر کارشناسی جامع علمی انجام نشده است، در هر حال انتخاب چهارباغ ضعف غیرقابل انکار این کارشناسی را اثبات می کند. بنابراین پروژه مترو به سمت ناپایداری میل می نماید.

گفتنی است پروژه متروی اصفهان در حالی از بافت تاریخی اصفهان به ویژه خیابان چهارباغ عبور می کند که بنا به نظر دکتر محمد علی دادخواه درباره اهمیت میراث فرهنگی خیابان چهارباغ، در دو سوی این خیابان آثار ارزشمندی وجود دارد که در پهنه گیتی یگانه است. کاخ هشت بهشت متعلق به حدود پانصد سال قبل است. دیگری بنای ارزشمند بازارچه بلند است که به نحو چشم نواز و دل انگیزی فرهنگ و شکل داد و ستد قرن ها پیش را در نهایت انسجام و استحکام در مقابل چشمان ما به نمایش گذاشته و در مقابل طوفان قرن ها ایستاده و خم به ابرو نیاورده است. دیگر بنا، مدرسه چهار باغ است که معماران آن را موزه انواع کاشی های معرق و خشتی نام نهاده اند. همچنین ، در غرب خیابان چهار باغ ساختمان سابق هتل امریکن است که به دوران جنگ جهانی اول بر می گردد. این ساختمان هم از لحاظ تاریخی و هم از لحاظ معماری ارزشمند است و باید در حفظ آن کوشید. همه این آثار بی نظیر و ظریف در کنار هم به گونه ای است که چهار باغ و آثار اطراف آن را به عنوان یک مجموعه میراث فرهنگی و طبیعی بشری نشان می دهد و تکلیفی عظیم را بر دوش همه انسان های آزاده و فرهنگ مند می گذارد زیرا با توجه به ماده 27 اعلامیه جهانی حقوق بشر که نگهداری و حراست از این آثار در زمره حقوق بشر آمده و در نهایت به عنوان میراث مشترک فرهنگی محسوب شده، هر انسانی حق دارد برای پایداری، استواری و نگهداری آن تلاش کند.

*با سپاس از سرکار خانم مونا قاسمیان، این یادداشت در روزنامه " اعتماد" و در تاریخ دوشنبه 9 دی ماه 87 منتشر شد.