ایران نامه

ایران نامه، پایگاه آگاهی رسانی میراث فرهنگی و طبیعی ایران و جستار های ایران پژوهی

ایران نامه

ایران نامه، پایگاه آگاهی رسانی میراث فرهنگی و طبیعی ایران و جستار های ایران پژوهی

جشن آذرگان

 

جشن آذرگان در یک نگاه

نام جشن : آذرگان. زمان برگزاری : در نُهمین روز از آذرماه که نام روز و ماه یکی می شود یعنی روز آذر در  ماه آذر ، جشن « آذرگان » برگزار می شود. انگیزه برگزاری : فرخندگی هم نامی روز و ماه به نام ایزد آذر و بزرگداشت جایگاه آن در اندیشه ایرانیان. نگاهی به جایگاه آذر در فرهنگ ایران : « آذر » در اوستا « آتَر/ آتَرش» و در پهلوی « آتُر / آتَخش » و در فارسی امروز « آذر / آتش » است. آذر، ایزد نگاهبان آتش و فروزه اهورامزداست برای همین گاه او را در شمار امشاسپندان آورده اند. در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده های طبیعی ستودنی است چون گرمای زندگی را در کالبد دیگر پدیده های هستی جاری می سازد و با نور خود که نشانی از آذر اهورایی است جان و دل یاران اهورامزدا را روشنایی می بخشد پس « سوی پرستش » اهورا مزداست و آتش پرستاران در آتشکده از آن پرستاری می کنند. جشن آذرگان از جشن های ویژه آتش در فرهنگ ایران است که در ستایش آذر اهورایی برگزار می شود.

آذر در متن های کهن : در بسیاری از متون کهن از آذر اهورایی یاد شده و جایگاه او ستوده شده است. برای نمونه در « یسنا، هات 62 » از آذر اهورایی با صفاتی چون « برازنده ستایش و نیایش » ، « گشایش بخش » و « پناه بخش » یاد شده است و از او شادکامی، زندگی دراز، آسایش همگانی، کامروایی و روشنایی خواستار شده اند. همچنین در « آتش نیایش » در ستایش آذر اهورایی آمده است:  « درود بر تو ای آتش! ای برترین آفریده سزاوار ستایش اهورا مزدا ... به تو ای آتش! ای پرتو اهورامزدا ! خشنودی و ستایش آفریدگار و آفریدگانش برساد ! افروخته باش در این خانه ! پیوسته افروخته باش در این خانه! فروزان باش در این خانه ! تا دیر زمان افزاینده باش در این خانه! به من ارزانی ده ای آتش! ای پرتو اهورامزدا ! آسایش آسان! پناه آسان ! آسایش فراوان! فرزانگی، افزونی، شیوایی زبان و هوشیاری روان و پس از آن خرد بزرگ و نیک و بی زیان و پس از آن دلیری مردانه، استواری، هوشیاری و بیداری، فرزندان برومند و کاردان، کشورداری و انجمن آرا، بالنده، نیک کردار، آزادی بخش و جوانمرد، که خانه مرا و ده مرا و شهر مرا و کشور مرا آباد سازند و انجمن برادری کشورها و همبستگی جهانی را فروغ بخشند... »

 گل ویژه جشن آذرگان : در کتاب پهلوی « بندهش » آنجا که « درباره چگونگی گیاهان » سخن به میان می آید، از میان گل ها « آذریون» گل ویژه آذر معرفی شده و آمده است: « ... این را نیز گوید که هر گلی از آن امشاسپندی است؛ و باشد که گوید:... آذریون آذر را ... » .

در متون فارسی گل آذریون را با نام های دیگری همچون « آذرگون »، « گل آتشی » یا « گل آتشین » نیز نامیده اند چنان که امیر معزی ، صائب و واعظ قزوینی در اشعار خود آن را گلی با رنگ سرخ آتشین تصویر کرده اند و گفته اند که گرچه سرخ است اما گل سرخ نیست و خوش بو هم نیست. اما در برخی دیگر از منابع آن را گلی زرد دانسته اند. پس چنان که پیداست در زمان های گوناگون نام « آذرگون » را بر گل های مشابه نهاده اند.  

در همین مورد در لغت نامه دهخدا زیر واژه های آذریون و آذرگون آمده است: « گلی باشد زرد که در میان زغب و پرزی با ریشه های سیاه دارد و خوش بوی نیست و ایرانیان دیدار آن را نیک دارند و در خانه بپراکنند ( از قاموس ). چنان که در آذرگون گفته شد آذریون معرب آذرگون است و اقوال فرهنگ نویسان مانند شعرا در معنی آن نهایت مختلف و مضطرب است ، و آن را خیری و نوعی بابونه و سطردیقون و اقحوان و زبیده و کخله و گاوچشم و همیشه بهار و نوعی از شقایق و گل آفتاب پرست و امثال آن گفته اند. صاحب تحفه گوید: نباتی است میان شجر و گیاه بقدر ذرعی برگش بی زواید و نرم بقدر برگ جرجیر و با اندک زغبیت و گل های او بزرگ و پهن و مدور و زرد و رخشنده و در وسط او برگ های ریزه ٔسیاه مایل به سرخی و به غایت خوش منظر و همیشه رو به آفتاب دارد و به حرکت او دور می کند... و تشویش اقوال مؤلف اختیارات بر ارباب بصر پوشیده نخواهد بود - انتهی . و از این تعریف روشن می شود که آذریون همان گل است که اکنون آفتاب گردان نامند : و آذریون از حسد رخسار آتش رنگ او رخ بزرآب فروشست و به سان غمگینان از اوراق گلناری چهره زعفرانی بنمود. ( تاج المآثر …(از امثله ٔ فوق و نیز از مندرجات فرهنگ ها و لغت های طبی چنین مستفاد می شود که آذرگون را قدما به درستی نمی شناخته اند و یا این کلمه در امکنه و ازمنه ٔ مختلف معانی مختلف می داده است . از معانیی که برای این کلمه آورده اند همیشه بهار، خجسته ، قسمی از شقایق که اطرافش خیلی سرخ و وسطش نقطه ٔ سیاه دارد، لاله ، شقر، لاله ٔ دختری ، آردم ، گل آفتاب پرست ، گاوچشم ، خیری ، کحله و زبیده است و گفته اند نوعی از گل است که بعضی به سرخی زند و برخی به زردی ... » 

و اما لامعی گرگانی ( از شاعران دوران ملکشاه سلجوقی )  نیز در ابیاتی آذرگون را با گلبرگ هایی زرد با میانه سیاه تصویر کرده است:

دو چشم خویش برافکن به چشم آذرگون / در این زمان و بر آماق او گمار آماق
به چشم بر مژه ٔ زرد اگر  نکو  نبود /  نکو بود سیه اندر میان چشم احداق

به این ترتیب اگرچه در برخی از فرهنگ های گیاه شناسی گاه « آذرگون »  را به عنوانی صفتی برای گل هایی همچون شقایق، لاله، سیکلامن و همیشه بهار که به سرخی می گرایند، نیز به کار برده اند اما از آنچه در متون کهن فارسی درباره گل آذرگون یا آذریون برجای مانده چنین می توان نتیجه گرفت که این گلی است گرد و بزرگ با گلبرگ های زرد که گاهی نیز به سرخی می زند و با توجه به شواهد موجود به نظر این نگارنده آذرگون یا آذریون مورد اشاره در متون کهن ایرانی گونه ای از آفتابگردان یا همان « Sunflower » با نام علمی ( Helianthus annuus  ) است که در اندازه های گوناگون و با رنگ های زرد یا سرخ یا ترکیبی از زرد و سرخ در طبیعت وجود دارد. 

                       

آیین های جشن آذرگان : در « فرهنگ جهانگیری » ، « برهان قاطع » ، « مروج الذهب مسعودی» و « المدخل فی صناعة احکام النجوم » از « کیا کوشیار ابن لبان شهری جیلی » این جشن را با نام « آذرخش » نوشته اند. ابوریحان بیرونی در « آثارالباقیه » درباره جشن آذرگان نوشته است: « روز نهم آذر، عیدی است که به مناسبت توافق دو نام " آذرجشن" می گویند و در این روز به افروختن آتش نیازمند است و این روز جشن آتش است و به نام فرشته ای که به همه آتش ها موکل است نامیده شده. زرتشت امر کرده در این روز آتشکده ها را زیارت کنند و در کارهای جهان مشورت نمایند ».

نیاکانمان آذرگان را روزی خجسته می دانستند و در خانه ها و بام ها آتش افروخته و آن روز را با شادی و شادمانی و خواندن نیایش ها و گستردن سفره آیینی با خوراکی های گوناگون در آتشکده ها که آذین بندی شده بودند، جشن می گرفتند. به هنگام جشن، بر آتش چوب های خوش سوز و خوش بو  می نهادند و آنگاه به مناسبت آغاز سرما، از آتش فروزان در آتشگاه، هر کس اخگری به خانه برده و آن آتش تا پایان زمستان در خانه ها فروزان بود و نمی گذاشتند خاموش شود و آن را نیک فرجام و فرخنده می دانستند.

 یکی از نیایش هایی که در آذر روز هرماه و از جمله در آذر روز از آذرماه خوانده می شود « آتش نیایش » نام دارد که پنجمین نیایش از پنج نیایش « خرده اوستا » است.

 مسعود سعد سلمان، شاعر پارسی گوی، در قطعه هایی که برای نام ماه های ایرانی سروده، درباره « آذر ماه » می گوید:

ای ماه، رسید ماه آذر   / برخیز و بده می چو آذر

آذر بفروز و خانه خوش کن / ز آذر صنما به ماه آذر

او همچنین درباره « روز آذر » گفته است:

ای خرامنده سرو تابان ماه / روز آذر می چو آذر خواه

شادمان کن مرا به می که جهان / شادمان شد به فر دولت شاه

خاستگاهان: 

1-  اوستا ( کهن ترین سرودهای ایرانیان)، گزارش و پژوهش دکتر جلیل دوستخواه، انتشارات مروارید، تهران، 1375 خورشیدی.

2- بندهش، فرنبغ دادگی، گزارش و برگردان دکتر مهرداد بهار، انتشارات توس، تهران، 1385 خورشیدی.

4- فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی، خسرو قلی زاده، نشر کتاب پارسه، تهران ، 1387 خورشیدی.

5-  گاهشماری و جشن های ایران باستان، هاشم رضی، انتشارات بهجت، تهران، 1380 خورشیدی.

6- فرهنگ رستنی های ایران، دکتر هادی کریمی،انتشارات پرچم ، تهران ، 1381 خورشیدی.

7- گل و گیاه در هزار سال شعر فارسی، دکتر بهرام گرامی،انتشارات سخن، تهران، 1386 خورشیدی.

8 ۸– لغت نامه، علی اکبر دهخدا، ج اول، انتشارات دانشگاه تهران،  تهران، 1372 خورشیدی 

 http://www.flora-photography.co.uk/Plantsidentification/plantidentification.html

http://www.gardenstew.com/plantstew/36616 

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sunflowers_Helianthus_annuus_Orillia.jpg

 

نظرات 5 + ارسال نظر

ایزد آتش بومی اصفهان و لرستان و حوالی آن در عهد دیرین با الهه آتش آریائیان هندوایرانی تفاوت داشته است. ایزد آتش که در نبرد با اژیدهاک است همان ماروتاش (ماروش درخشان)، یا گیدار (اژدها-شیر) است که نزد سومریان نین گیرسو (ایزد کوره آتش) نامیده شده است که با الهه ای به همین نام مزدوج بوده است. عکس این الهه به صورت دوسر پلنگ و بدن انسانی و بال وچنگال عقابی و دم اژدها تصویر میشده است که در جام طلایی مارلیک تصویر آن به دست آمده است. یعنی در شمال نیز پرستش میشده است. نبرد رستم در هفتخوان اول و سوم و چهارم و پنجم با هیئات مختلف این الهه-ایزد است.

یک آشنا 9 آذر 1388 ساعت 01:36 ب.ظ

دوست گرامی ایرانبان سپنتا
جشن آذرگان سوم آذرماه است نه نهم!!!
چرا با دواندازی و گمان‌افکنی پایه‌های فرهنگی را سست می‌کنید؟
از شما به دور است که پیرو آن به اصطلاح دکتر اختر باستانشناس که دیپلم ندارد و تاکنون هیچ، جز دزدی فرهنگی از خود نداشته است،باشید.
پاینده و پیروز باد ایران ما

درود
در اینجا پیروی از فرد خاصی مطرح نیست. ما با یک نظریه علمی رو به رو هستیم چون گاهشماری یک علم است و تابع یک سری قوانین و قواعد مشخص طبیعی است. این قواعد مشخص به دلخواه من و یا شما و یا هرکس دیگر تغییر نمی کند
بهترین پیشنهاد را در جهت انطباق روزها و ماه های سال و تبع آن جشن های ایرانی آقای دکتر کورش نیکنام ارائه دادند که از نظر من قابل توجه است.

من یک پرسش از شما دارم. بر بنیانی که می فرمایید زمان برگزاری جشن سده و جشن یلدا چه هنگام است؟

رویا 10 آذر 1388 ساعت 11:10 ق.ظ

شاد باد بر تمام ایرانیان

ناهید 11 آذر 1388 ساعت 01:59 ق.ظ http://www.madestani.blogfa.com

درود بر شما
جشن آذرگان برتمامی آنان که آتش مهر وطن در جانشان زبانه میکشد شاد و پیروز
پاینده ایران و سرفراز ایرانی

مریم 11 آذر 1388 ساعت 12:12 ب.ظ http://ava110.blogfa.com

با سلام ممنون از نماهای زیبای اصفهان .من عاشق این شهرم...

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد