مستندات روز کورش

مستندات علمی-گاهشماری برای روز کورش بزرگ

شاهین سپنتا

کورش بزرگ، پس از آزادسازی صلح‌آمیز بابل و نمایان ساختن روحیه رواداری و مردم‌دوستی ایرانیان، دیدگاه‌های خود را درباره حقوق مردمان در استوانه‎ای گلین که به «منشور حقوق‌بشر کورش بزرگ» مشهور است، برای آیندگان به یادگار گذاشت.

اگرچه در استوانه کورش بزرگ از چگونگی آغاز پادشاهی، قدرت یافتن، زمان و چگونگی نبردهای وی با نیروهای بابلی، گزارشی داده‌نشده است؛ اما در نوشته بازمانده از بابل که به «گاه‌نگار نبو-نائید» معروف است، با گوشه‌هایی از به قدرت‌رسیدن کورش‌بزرگ و پیروزی سریع وی بر بابل، زمان آن، زمان ورود کورش به بابل و رویدادهای چند ماه از سالِ به تخت نشستن وی در بابل آشنا می‌شویم.

 به گواهی کتیبه تاریخی «گاه‌نگار نبو-نائید » بازمانده از 2500 سال پیش، در روز سوم از ماه اَرخسمنو (طبق سالنمامه بابلی برابر با ۲۹ اکتبر /هفتم آبان) سال ۵۳۹ پیش از میلاد، کوروش پس از آزادسازی بابل به آن شهر رفت و مردمان با آغوش باز او را پذیرفتند.

در ستون سوم بند 18 و 19 «گاه‌نگار بابلی نبو-نائید» درباره این رویداد تاریخی چنین نوشته‌شده است: 

«در ماه اَرَخسمنو (Arahsamnu = ماه هشتم)، روز سوم (=هفتم آبان‌ماه) کوروش به بابل اندر آمد. شاخه‌های سبز در برابر او (=زیر پای او( گسترده شد. حالت "آشتی" در شهر برقرارشد. کورش شادباش‌ها به همه شهرها در (سرزمین) بابل فرستاد...»   

 رویدادنامه/گاه‌نگار نبو-نائید Nabonidus Chronicle)) که اکنون در موزه بریتانیا در لندن (گالری ۵۵ - قفسه ۱۵) نگهداری می‌شود،از گاه‌نگارهای بابلی است که به بیان رویدادهای دوره فرمانروایی نبو-نائید (Nabu-naid به معنی ستایشگر ایزدِ نبو) آخرین شاه بابل، و پس از آن کوروش بزرگ، پادشاه هخامنشی بر اساس گاهشماری بابلی می‌پردازد.

نوشته‌های روی و پشت کتیبه گِلی «گاه‌نگار بابلی نبو-نائید» به خط و زبان بابلی‌نو (اَکـدی) است که پیش از استوانه کورش نگاشته شده و کهن‌ترین سند یافته‌شده از پادشاهی کورش بزرگ و شرح آزادسازی بابل است. در این کتیبه، رویدادهای نخستین سال پادشاهی نبو-نائید (۵۵۶ پیش از میلاد) تا نخستین سال پادشاهی کورش‌بزرگ در بابل (۵۳۹ پیش از میلاد) ثبت شده است.

روی،  پشت  و ضخامت گاهنگار/ رویدادنامه نبو-نائید

دکتر عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر، متخصص و مترجم زبان‌های باستانی اکدی و ایلامی، و مترجم استوانه کوروش بزرگ از زبان اصلی (بابلی‌نو) به فارسی، درباره چگونگی آزادسازی بابل به دست کورش‌بزرگ می‌نویسد:

«با سرنگونی پادشاهی ماد (550 پ.م.) و تصرف کیلیکیه و لودیه، متحد نبو-نائید، به دست کورش بزرگ (547 پ.م.)، آوازه نیکنامی کورش به دادگری و احترام به باورهای دیگران و اجرای آیین‌های مقدس شهرهای به‌دست‌آمده به پیدایی گروه‌های هوادار پارسیان در بابل انجامید...پافشاری نبو-نائید بر برتری (خدا) سین (Sin= ایزدِ ماه) در برابر مردوک خدای بزرگ بابل، خشم و نارضایتی مردم، به ویژه پریستاران نیرومند پرستشگاه مردوک را سخت برانگیخته و این خود می‌توانست یکی از زمینه‌های ورود بی‌کارزار سپاهیان کورش بزرگ به بابل بوده باشد...از روز پیروزی بر بابل همه تلاش پارسیان آن بوده است که زندگی عادی همراه با نظم و قانون ادامه یابد...کورش خود را نه‌همچون فاتحی غاصب، که شاهی همانند دیگر شاهان بومی یا بومی‌شده میان‌دورود (بین‌النهرین) به مردم نمایاند و همان‌گونه که خود در فرمانش آورده است: "مردم به جان و دل پادشاهیش را پذیرا شدند."»

 دکتر احمد بیرشک ریاضی‌دان، تقویم‌نگار، و پژوهشگر تاریخ علم در کتاب «گاهشماری ایرانی» نیز درباره رویدادهای سال 539 پیش از میلاد و آزادسازی بابل در زمان کورش بزرگ می‌نویسد: «... لشکر ایران از بابل عبور کرد. سپاه ایران وارد بابل شد ولی در شهر غارت و کشتاری نشد و کورش با کمال مهربانی با اهالی رفتار نمود و در معبد بزرگ بابل، موافق مراسم مذهبی بابلی‌ها تاجگذاری کرد و احترام زیاد به مذهب و معتقدات اهالی نمود. پس از تسخیر بابل تمام ممالکی که مطیع آنها بودند، به اطاعت کورش درآمدند.» 

دکتر بیرشک، در بخش دیگر از کتاب «گاهشماری ایرانی»، درباره تطبیق ماه‌های گاهشماری بابلی با هخامنشی، به انطباق «آرخاسمنو/araxsamna» هشتمین‌ماه از گاهشماری بابلی با Markašanaš) / وَرکَـزَنَـه) هشتمین‌ماه از گاهشماری هخامنشی اشاره نموده و می‌نویسد: «... مسلم است که گاهشماری مدنی هخامنشی، خورشیدی-مهی و متاثر از گاهشماری بابلی بوده است ... نام 9 ماه از 12 ماه باستانی ایرانی از کتیبه داریوش بزرگ در بیستون به دست آمده، اما ترتیب در آنها مراعات نشده بود و در نتیجه، پی‌بردن به تقارن آن‌ها با ماه‌های بابلی میسر نبود. در حفاری‌های باستان‌شناختی تخت جمشید، لوح‌های گلینی به دست آمد و نام‌های 12ماه ایرانی با ماه‌های بابلی متقارن آنها معلوم شد.»

برای محاسبه زمان دقیق تطبیق روز سوم از ماه اَرَخسمنو (Arahsamnu = ماه هشتم) از گاه‌شماری بابلی با روز 29 اکتبر سال 539 پیش از میلاد در گاه‌شماری میلادی و هفتم آبان‌ماه از گاه‌شماری خورشیدی، دکتر ریچارد آنتونی پارکر Richard Anthony Parker)) باستان‌شناس و همکارش دوبرستین، در کتاب «گاه‌نگاری بابلی» یا (Babylonian Chronology)  که توسط دانشگاه براون (Brown University) یکی از قدیمی‌ترین و معتبرین دانشگاه‌های آمریکا، منتشر شد، جدول تطبیقی رویدادهای گاه‌نگاری بابلی با گاهشماری میلادی را ارائه نمود.

گاه‌نگاری یا کرونولوژی (Chronology) دانشی برای «محاسبه زمان» یا دوره‌هایی از زمان و تطبیق رخدادها با تاریخ‌های دقیق وقوع آن‌هاست. نسخه ویراسته و دقیق‌تر جداول تطبیقی پارکر که در سال 1971 میلادی منتشر شد، اساس کار پایگاه اینترنتی مبدل گاهشماری بابلی به میلادی در نشانی زیر است که برای همگان قابل دسترس است:

yon.ir/Iaj3X

بر پایه آنچه که به آن استناد شد، زمان دقیق روز صدور منشور کورش بزرگ، روز سوم از ماه اَرخسمنو (طبق سال‌نامه بابلی) برابر با ۲۹ اکتبر /هفتم آبان‌ماه از سال ۵۳۹ پیش از میلاد است و این روز مستندترین و دقیق‌ترین مناسبت تاریخی برای نامگذاری به عنوان «روز کورش بزرگ» است.

منابع:

1-Parker, Richard A. and Waldo H. Dubberstein. Babylonian Chronology 626 BC.–AD. 75. Providence, RI: Brown University Press, 1956. Structure of the Babylonian calendar

2- ارفعی، عبدالمجید (١۳۸۹). فرمان کوروش بزرگ. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) ص 11و ١۴و 15و 28.

3- بیرشک، احمد (1380). گاهشماری ایرانی (ادامه گاهشماری تطبیقی سه هزارساله). تهران: بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی. ص 76 و 591.

https://www.staff.science.uu.nl/~gent0113/babylon/babycal_converter.htm

http://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=327273&partId=1

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Richard_Anthony_Parker

https://en.wikipedia.org/wiki/Nabonidus_Chronicle

https://en.wikipedia.org/wiki/Babylonian_calendar