دو خانه تاریخی با دو سرنوشت متفاوت!

سرنوشت دو خانه تاریخی در اصفهان:

خانه قزوینی‌ها، دیروز و خانه متین‌پور، امروز!

مهدی فقیهی

خانه قزوینی‌ها، دیروز: در جنوب خیابان ابن سینا و در محله دردشت ‌ اصفهان خانه‌ای تاریخی از دوره قاجار برجای مانده که تا اوایل دهه 50 خورشیدی به عنوان محل مسکونی مورد استفاده بود. ولی در همان سال‌ها  و در سال 1353 خورشیدی از طرف دولت وقت خریداری شد و پس از مرمت و بازسازی‌های لازم در اختیار وزارت فرهنگ و هنر قرار گرفت. با این کار سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی استان اصفهان در این خانه تاریخی مستقر شد و این استقرار  زیر عناوین مختلف تا حال حاضر نیز ادامه دارد. ورودی این  خانه  تاریخی در انتهای دالانی سرپوشیده  واقع شده که در طول آن دیوار تازه ساز و مشبک خانه کهکشانی‌ها دیده می‌شود. با گذر از این دالان پر پیچ و خم  و طی چند پله  مرتفع به میان‌سرای وسیعی  می‌رسیم که به خانه قزوینی‌ها تعلق دارد. این میان‌سرا با ظاهری مستطیلی شکل  و آب‌نمایی در بخش مرکزی و دو باغچه قرینه در اطراف آن، هم‌چنین تالار شاه‌نشینی در ضلع شمالی که با گچ‌بری‌هایی به شکل‌ مقرنس‌های در هم و پنجره ارسی، با  آلت‌های شیشه‌ای رنگی و مشبک ریزنقش آراسته شده، زیبایی دو چندانی به این بنا می‌بخشد. اتاق‌های جانبی این تالار با پوششی از تاق و تویزه و خطوط تزیینی ممتد و موازی که در اطراف تاقچه‌ها  دیده می‌شوند، بسیار ساده و بی‌پیرایه‌اند. 

                       

                       

                       

                        

ضلع  غربی این حیاط  به یک سالن پنج‌دری با  تزئینات آیینه‌کاری و گچ‌بری و دو ایوان کوچک و اتاق‌های سه‌دری هم شکل و قرینه اختصاص دارد و در ضلع شرقی هم  ارکانی در تقابل با عناصر جبهه غربی مشاهده می‌شوند. در فضای پشتی این بخش از خانه، حیاط  خلوت دیگری  واقع شده که اطراف آن را اتاق‌ها و فضاهای گوناگونی پوشانده‌اند در این حیاط و در ضلع جنوبی آن ورودی دوم خانه قزوینی‌ها قرار دارد که به واسطه راهروی طویل و بلند به  کوچه‌ای به نام  «امام جمعه» منتهی می‌شود. از طریق همین راهرو می‌توان به هشتی بسیار زیبا و ساده‌ای دست یافت که از یک سو  به حیاط اندرونی و از سوی دیگر به حیاط بزرگ و ساختمان‌های چهار ضلع آن مرتبط می‌شود. اندرونی یاد شده با فضاهای پیرامون خود کوچک‌ترین بخش از خانه را اشغال کرده است و زیرزمین خانه قزوینی‌ها نیز در سه جانب شمالی، شرقی و غربی حیاط  اصلی واقع شده که بخش شمالی آن محوطه وسیعی را شامل می‌شود. خانه تاریخی قزوینی‌ها در حال حاضر علاوه بر کاربری اداری مورد بازدید ده‌ها نفر از گردشگران و دانشجویان رشته‌های مختلف هنری و معماری قرار می گیرد. این خانه زیبا در تاریخ 19/9/75 و با شماره 1795در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه متین‌پور، امروز: در گذر از کوچه پس کوچه‌های محلات شهر گه‌گاه  به خانه‌ای  قدیمی و جالب توجه بر می‌خوریم که با شکل و شمایل سنتی و زیبای خود خاطرات زندگی گذشتگان را حفظ کرده است. خانه‌ای با اتاق‌های کوچک و بزرگ پیرامون حیاط که خانواده‌ای ساده و منسجم  را در خود جای می‌داد. خانه‌ای که  عطر گل‌های بهاری در آن  زندگی  تازه را نوید می‌داد و وزش ملایم باد برحوض میانی‌اش طراوتی خاص به ارمغان می‌آورد. خانه‌ای که  بازتاب نور در شیشه‌های رنگین در و پنجره‌هایش بازتابی از درخشش نور به همراه داشت  و انعکاس آیینه‌های زیبای آسمانه‌اش نقش فرش ایرانی را در اتاق می‌گستراند. خانه‌ای که زیبایی‌های  گذشته را در خود فرو برده بود و  خاطرات تلخ و شیرین آن روز گار را با خاک آکنده بود.

یکی از این خانه های خاطره انگیز که روزگاری پای برجا بود، خانه‌ای به نام متین‌پور در محدوده بافت تاریخی اطراف میدان نقش جهان بود که اکنون جز ویرانه‌ای در هم شکسته چیزی از آن باقی نمانده است؛ و همنشین غربت و تنهایی اتاق‌هایش‌ نسیم بادی است که گاهی بازمانده در و پنجره‌های چوبی زیبایش  را بر هم می‌کوبد و تکه‌ای هرچند کوچک از قطعات گره چینی آن را به زمین می‌ریزد. خانه‌ای که روزگاری سرسبز و با طراوت بود اما اکنون درختانش به خشکی و بی‌آبی عادت کرده و حوض مرکزی حیاطش با سرابی از گذشته سیراب می شود.

بقایای در و دیوارها با غبار تنهایی مستور شده  و کف اتاق ها با تکه‌های در هم شکسته شیشه و آیینه رنگین گشته  است. آوارهای فرو ریخته جرزها و دیوارها، حیاط را به تپه‌ای خاک بدل کرده که تصویری از رمل‌های کویر و بیابان را در ذهن پدیدار می کند.

بازمانده ازاره‌های سنگ‌تراش  پیرامون  حیاط  مرکزی  و تزئیناتی که با  اشکال مختلف بر بقایای دیوارهای صاف و صیقلی فضاها و اتاق‌های متعدد جنوبی و شرقی  بنا دیده می‌شوند در کنار نقشی از ایوان خوش طرح و نقش ضلع غربی که از ساختاری رفیع و دیدنی برخوردار بوده است، همه و همه از جلوه‌های دلربای معماری اصیل ایرانی حکایت می‌کند.

اگر با خانه متین‌پور بی‌مهری نمی‌شد و این خانه زیبا و دل انگیز همچون خانه قزوینی‌ها با کمی خوش فکری و هوشمندی، به شکل اصلی و پیشین خود حفظ می‌شد، این فرصت برای شهر تاریخی اصفهان باقی بود تا  از این خانه به عنوان مکانی برای سفره‌خانه سنتی یا مهمان‌پذیر استفاده شود و ضمن معرفی ارزش‌های اصیل معماری ایرانی،گامی در جهت توسعه زیرساخت‌های  گردشگری به شمار آید.