یادداشتی درباره متروی اصفهان

مترو محور توسعه اصفهان نیست

شاهین سپنتا

مترو نام سامانه قطارهای مسافربری درون شهری است که در زیر یا بر روی سطح زمین و بر روی ریل مخصوص خود حرکت می‌کند. نخستین متروی جهان در سال ۱۸۶۳ میلادی در شهر لندن آغاز به کار کرد. شهرهای پاریس، بوداپست و گلاسگو پس از آن به سامانه مترو مجهز شدند. استفاده از فن‌آوری مترو در اواخر سده ۱۹ و اوایل سده ۲۰ میلادی به سرعت در شهرهای بزرگ اروپا و آمریکا گسترش پیدا کرد. در حال حاضر ۱۶۰ شهر جهان دارای سامانه مترو هستند و در ۲۵ شهر دیگر مترو در دست احداث است. شهرهای توکیو، مسکو و سئول دارای پر استفاده‌ترین متروهای جهان هستند. گرچه اندیشه حفر تونل‌های زیرزمینی مترو به شیوه امروزی و توسط دستگاه‌های حفار که به روش «سپر گریتهد» مشهور است توسط یک مهندس انگلیسی به نام «هنری‌ گریتهد» از روش حفر کاریز یا رشته‌های قنات در ایران باستان الگوبرداری شده است و راه را برای گسترش مترو در سراسر جهان هموار کرده است اما شهرهای بزرگ ایران هنوز از داشتن یک شبکه متروی کارآمد و مناسب محروم هستند و شهر بزرگی مانند اصفهان هنوز در مطالعه، طراحی و  حفر تونل‌های مترو وابستگی دردآوری به تکنولوژی کشورهای غربی دارد.

متاسفانه اکنون با همه ادعاهای مدیران شهری هنوز در طراحی و حفر تونل مترو بدون مخاطرات و حوادث و احتمال آسیب‌رسانی به میراث فرهنگی عاجز هستیم و رویدادهای چند سال اخیر از انحراف چندباره دستگاه حفار تا نشست چند باره زمین و عبور مترو از زیر محور تاریخی چهارباغ و  نزدیکی سی و سه پل گواه این مدعاست.

در همه شهرهای بزرگ دنیا، بسته به این که محور توسعه شهر، گردشگری یا صنعت یا نهادهای اقتصادی و یا فرهنگی است، مترو در خدمت رشد و توسعه محورهای توسعه این شهرهاست و به عنوان اندامی سالم و کارآمد در پیکر  زنده یک شهر نقش آفرینی می‌کند.

 برای نمونه در شهرهایی که دارای آثار تاریخی و میراث فرهنگی و طبیعی هستند و یکی از محورهای مهم توسعه شهر، صنعت گردشگری است، طراحان سامانه مترو از این ابزار در خدمت رفاه شهروندان و گردشگران و جابجایی آنها ضمن کاستن از ترافیک شهری و آلودگی هوا بهره می برند.

برای دستیابی به آرمان یادشده، برنامه‌ریزی آن‌ها به‌گونه‌ای است که این ابزار در همه مراحل از مطالعه تا اجرا و بهره‌برداری به هیچ وجه بقای میراث فرهنگی و طبیعی این شهرها را تهدید نکند و این یک اصل بدیهی مهم و خدشه‌ناپذیر است که همواره اعمال می‌شود. حتی طراحی ایستگاه‌های مترو در شهری مثل مسکو چنان زیبا و دارای معماری هنرمندانه و باشکوه است که با ساختار فرهنگی و تاریخی این شهر آمیخته است و خود به بخشی از جاذبه‌های گردشگری این شهر و هویت‌بخش آن تبدیل شده است.

فراموش نکنیم که ایجاد متروی لندن در 148 سال پیش برای جابجایی آسان‌تر مردم، جلوگیری از تخریب ساختمان‌ها و تعریض خیابان‌ها، پیشگیری از تخریب آثار تاریخی، و کاهش آلودگی هوا، آغاز شد و اگرچه در آغاز با دشواری‌هایی روبرو بود اما راهی را گشود که امروز در همه جای دنیا مورد توجه قرار می گیرد اما متاسفانه در شهری مثل اصفهان با بافت تاریخی یگانه‌اش و به عنوان یکی از 10شهر مهم تاریخی جهان، پس از گذشت 42 سال و نزدیک به نیم قرن که از آغاز مطالعات مترو می گذرد، نه تنها از مترو خبری نیست بلکه دستگاه حفار ْآن هنوز اندر خم یک کوچه است.

به این ترتیب، به جای این که مترو در خدمت محور توسعه شهر که همانا «گردشگری پایدار» است قرار بگیرد، خود به مهم‌ترین عامل تهدیدکننده این شهر تبدیل شده است و به خاطر طراحی اشتباه و  اجرای ناموفق و پافشاری مدیران قطار شهری بر اشتباهات گذشته خود عملا نه تنها در جابجایی شهروندان و گردشگران موثر نخواهد بود بلکه زمینه افزایش ترافیک، تخریب خیابان‌ها و فضای سبز، توزیع نامتناسب مسافر، تخریب میراث فرهنگی و زحمت دوجندان برای شهروندان را فراهم آورده و خواهد آورد و افزون بر این تا این لحظه خسارات مادی فراوانی را نیز به مردم این شهر تحمیل نموده است و افزون بر 435 میلیارد تومان که امروز هزینه شده  است مدیر عامل قطار شهری هنوز هم خواهان 560 میلیارد تومان بودجه دیگر است تا بتواند این پروژه را به نتیجه برساند.

پس بجاست که در اینجا به مدیران شهری گوشزد نماییم تا فراموش نکنند که نه تنها مترو محور توسعه اصفهان نیست بلکه باید در خدمت توسعه اصفهان قرار گیرد، بنابر این نباید بگذاریم که هویت و مصلحت این شهر فدای اجرای این پروژه شود و اگر در اجرای این پروژه ناتوان هستیم، شهر تاریخی اصفهان را بیش از این قربانی منافع زودگذر خود نکنیم.