میراث طبیعی و تاریخی سی‌سخت

آشنایی با شهر تاریخی سی سخت

                                               منصوره جعفریان سی‌سخت (کارشناس ارشد ایران‌شناسی)

سی‌سخت (Sisakht) یکی از شهرهای استان کهگیلویه و بویراحمد در جنوب غربی ایران و در 35 کیلومتری شهر یاسوج مرکز این استان واقع شده است. سی‌سخت در دامنه کوه زیبای دنا و در دامان طبیعتی شگفت انگیز با رایحۀ خوش طبیعت، تابلویی زیبا از نقاشی آفرینش را در مقابل دیدگان گردشگران قرار می دهد. سی‌سخت دارای پیشینه تاریخی بسیار قدیمی است و سابقه سکونت در آن به پیش از اسلام بازمی­گردد. کشف آثار سفالی تمدن‌های پیشین در حفاری‌های این شهر، و نیز گورهای با قدمت  3000 سال پیش از میلاد در سی‌سخت گویای این موضوع می‌باشد. در تل اسپید (Tale-Espid) آثاری از هزاره اول تا دوره ساسانی و دوره صفوی شناسایی شد و همین امر باعث شد که تل مذکور در آثار تاریخ ملی به ثبت برسد. همچنین تل قلات (Tale- Ghalat) که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است نیز دارای آثاری از دوران سلجوقی تا قاجاریه می­باشد. سابقه روستایی سی‌سخت به 135 سال پیش بازمی­گردد و در سال 1362 خورشیدی به جمع شهرهای کشور پیوست.  این شهر سالانه شاهد بازدید گردشگران داخلی و خارجی فراوانی است.

           

                                                 دورنمای شهر سی‌سخت

جمعیت سی سخت حدود 8500 نفر می­باشد که ایشان بخشی از ایل بویراحمد سفلی و از نژاد لُر و زبان آن‌ها فارسی با گویش لُری است. در برخی از منابع تاریخی نیز دربارۀ این شهر و مناطق اطراف آن نوشته‌هایی موجود می‌باشد که در جای خود قابل بررسی است.

اقتداری، در کتاب "خوزستان و کهگیلویه و ممسنی" چنین می‌نویسد: «نام سی‌سخت در متون جغرافیایی به صورت سی سخت، سیم سخت، سیم بخت، و امثال آن آمده است...» ص 526.

در کتاب "ارجان و کهگیلویه" در وجه تسمیه سی‌سخت نوشته شده: «محلیان این سامان به روایت از راویان قدیمی گفته‌اند که واژۀ اصلی سی‌سخت بدین ترتیب بوده است که سی مرد فولادین و سر سخت منطقه تصمیم داشته اند در زمستانی پر برف و یخبندان از گردنۀ معروف "بیژن" عبور نمایند ولی به علت مسدود بودن گردنه از برف و سرمای بیش از حد، همۀ آن سی نفر در این راه کشته شده‌اند. از این رو این منطقه را سی‌سخت یعنی سرزمینی که سی تن از سخت‌ترین مردان آن زمان در آن جان سپرده اند، خوانده‌اند. اهالی بویراحمد علیا معتقدند که کی‌خسرو پادشاه حماسی ایران در محل "تل خسرو" که در قلب بویراحمد است، لهراسب را به جانشینی خودد انتخاب کرد و خود با سواران به سمت سی‌سخت کنونی حرکت کرده و در محل "چشمه بشو" کی‌خسرو و سواران فرود آمدند و خود را شستشو دادند و در موقع عبور از "گردنه بیژن" به قدری برف و باد و کولاک شدید بود که کی‌خسرو و همه سواران از بین رفتند.» صص 526-527.  

در فارسنامۀ ناصری نیز چنین آمده: «یکی از دهات دم رود دنا نام داشته، این دهکده در پای کوه دنا واقع بوده و انگور آن مرغوب‌تر از انگور بلاد شاپور است» ص 157.

همو نوشته است: « سیم تخت در ناحیه سرد نزدیک صرام (Saram) و بازرنج قرار داشته است. حمدالله مستوفی فراوانی درخت را در این ناحیه یادآور شده و می‌نویسد که اضافه بر غلات، میوه هم در اینجا به مقدار کمی به دست می آمده است.» ص 132( همان).

در وجه تسمیۀ "تل خسروی" در حوالی سی‌سخت نیز فسایی می‌نویسد: «... شاه کی‌خسرو کیانی بر تل بلندی در این صحرا بنشست و اهالی ایران را بخواست و شاه لهراسب را ولیعهد سلطنت خود فرمود و در شمال گنجه به مسافت 2 فرسخ چشمه‌ای است که آن را چشمه بشو [میشی ] گویند و این کلمه فعل امر از شستن باشد، یعنی از جانب خدای تعالی وحی به کی‌خسرو رسید که در این چشمه تن شوی و غسل را به عمل بیاور» ص 1472.

جاذبه‌های طبیعی سی‌سخت را می‌توان در آبشارها، چشمه‌ها، کوه‌ها و دریاچه‌هایش خلاصه نمود. اگر چه در کنار آنها شگفتی‌های طبیعی فراوانی نیز به چشم می‌خورد.

آبشار ناری و کوه گل از جمله مهم‌ترین آبشارهای سی‌سخت هستند که خروششان زیبایی دو چندانی به آن منطقه داده است. از چشمه های منطقه باید به موارد زیر اشاره نمود:

چشمه میشی: بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین چشمه‌اش "چشمه بشو" (Bocu) یا چشمه میشی است که در پایین گردنه بیژن قرار گرفته و آب آن زمین‌های زراعی ده بزرگ سی‌سخت را آبیاری می‌کند.

چشمه سردو: واقع در منطقه کوه گل شهر سی سخت.

چشمه طوف: مشرف بر شهر توریستی سی سخت. این چشمه در مسیر صعود به قله دنا قرار دارد. این چشمه در تمام فصول سال دارای آبی گوارا و خنک می‌باشد.

چشمه تاگی: دارای آبی خنک و گوارا که عطش کوهنوردان را بر طرف می‌کند. از آب این چشمه برای آبیاری باغ‌های انگور و سیب و گردوی منطقه کلنجه استفاده می‌شود.

از آنجا که سی سخت در دامنۀ دنا از رشته کوه‌های زاگرس واقع شده است، اطراف آن را کوه‌هایی زیبا از جنگل بلوط با پوشش خاص طبیعی فرا گرفته است.

اما کوه دنا با ارتفاع 4409 متری که تمام شهرت سی‌سخت در نظر گردشگران خارجی و کوهنوردان از آن نشأت می گیرد، با شکوهی تمام در هنگام ورود به شهر از دوردست به چشم می‌خورد. شهرت این کوه تا به آنجاست که "رولف انگلس" کوهنورد آلمانی بعد از صعود به آن در وصیتنامۀ خود ذکر کرد که خاکسترش را بعد ازا مرگ در آنجا دفن کنند. مدتی بعد از مرگش، خاکستر او را از کشورش به این دیار منتقل و در گوشه ای از قلۀ دنا به خاک سپردند، با یادبودی بر آن برای آیندگان تا بدانند که دنا چه عظمتی در نگاه انیران داشته است.

قلم کوه، نیز از دیگر کوه‌های این منطقه است که نشانی از نیم تنۀ شتری را بر خود دارد که آن نیز آمیخته با افسانه است. افسانۀ مرگ شتری که به خاطر تنومندی‌اش بعد از مرگ نقشی به یادمان آن بر قلم کوه به یادگار ماند.

دریاچه‌های کوه گل که در نزد محلیان به "برم کوه گل" (Barm- Kouhgol) شهرت دارد نیز دیگر جاذبه طبیعی سی‌سخت به شمار می‌رود.

البته باید گفت که به علت خشکسالی چند سال اخیر در کشور سی‌سخت نیز متحمل زیان‌های بسیار گشت که از آن جمله می توان به کمبود آب در رودخانۀ کوه گل و این دریاچه ها اشاره نمود.

در هر صورت طبق آنچه گفته شد، سی‌سخت یکی از شهرهای گردشگری ایران است که نیازمند توجه بیشتر مسئولان به توسعۀ همه ابعاد گردشگری آن می‌باشد. حضور بی‌شمار مسافران ایرانی و حتی خارجی در طول سال، گویای این نیاز می‌باشد. 

          

          

          

          

          

          

                      

منابع:

1-      خوزستان و کهگیلویه و ممسنی، احمد اقتداری، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، 1359.

2-      فارسنامه ناصری، میرزا حسن حسینی فسایی، تصحیح و تحشیه منصور رستگار فسایی، ج دوم، تهران، امیر کبیر، 1388.

3-      ارجان و کهگیلویه، هانیس گاوبه، ترجمه سعید فرهودی، تصحیح، تحشیه و ترجمه احمد اقتداری، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، 1359.

http://www.sisakhtcity.ir

http://fa.wikipedia.org