وضعیت نگران کننده گنبد آزادان

بنای تاریخی گنبد آزادان در آستانه نابودی

ایران‌نامه: گنبد آزادان با 664 سال پیشینه، یکی از آثار تاریخی غرب اصفهان است که در سال 1382 به شماره 10213 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اما در حال حاضر به ‌خاطر عدم حفاظت و مرمت به شدت در حال تخریب است. گنبد آزادان در محله‌ای به همین نام در منطقه نصرآباد و در نزدیکی آتشگاه اصفهان واقع است. این بنا که در منابع مکتوب به عنوان مسجد آزادان نیز از آن نام برده شده، شامل یک  فضای گنبددار در جبهه جنوبی است که یک صحن مستطیل شکل در جبهه شمالی و رواق‌هایی در دو سمت شمالی و جنوبی به آن افزوده شده است. به گواهی «دکتر بهنام پدرام»، استادیار دانشکده مرمت در دانشگاه هنر اصفهان، به استناد عکسی قدیمی، در بدنه داخلی فضای زیر گنبد کتیبه‌ای وجود داشته که اکنون تخریب شده و زمان ساخت گنبد را به سال 767 هجری قمری و دوره ایلخانی نسبت می‌داده است.

             

               نمای بیرونی گنبد آزادان با بدنه تازه ساز و در مجاورت کتابخانه عمومی آزادان

             

            

                                               نمای داخلی گنبد و ترکهایش

                           

                                                  محراب و منبر نیمه ویران

گنبد آزادان، مسجدی با پلان غیر استاندارد، دارای شبستانی مربع شکل و گنبدی خُودی شکل و یک پوسته است که در واقع با چوب کلاف‌چین شده است. 

دکتر علیرضا جعفری زند، این بنا را یکی از آثار معماری منحصر به فرد اصفهان می‌داند که در سبک معماری، پیرو مکتب یزد است که سفید کردن دیوارها با اندود گچ و نقاشی‌های تزئینی به روی گچ، از ویژگی‌های آن به شمار می‌رود.   

 نقاشی‌های گنبد آزادان برخلاف بیشتر دیوارنگاره‌های دوره ایلخانی که شامل نقوش انتزاعی تزئینی هستند، شامل جلوهایی از مکه و مدینه در جبهه شرقی و غربی، درفش دوره مغول در دو طرف بالای محراب، شمسه‌ای در بالای محراب و تصویر شمشیر ذوالفقار در دو طرف شمسه با عبارات اسلامی است که با رنگ‌های سبز، عنابی، سیاه، زرد، سرخ و سفید بر روی گچ نقش شده‌اند.  

          

                               شمسه و دو ذوالفقار در دو سوی آن بر بالای محراب

        

           

                                                نمایی خیالی از شهر مدینه

          

          

                                          درفش‌هایی در دو طرف محراب

 نویسنده کتاب «اصفهان پیش از اسلام» با اشاره به نمای بیرونی معماری گنبد آزادان در ادامه گفت: معماری بیرونی این مسجد همانند چهارتاقی است و این موضوع ما را به این سمت پیش می‌برد که این مسجد در دوران پیش از اسلام، آتشکده بوده و سپس تبدیل به مسجد شده؛ چرا که چهار طرف آن باز بوده و در دوران ایلخانی به سبک کنونی درآمده و دارای دو راهرو  ورودی شده است.  

         

                        افزوده‌ها در سه دهه اخیر در ضلع دیگر محوطه گنبد آزادان

این بنای کوچک اما زیبا، از آثار تاریخی بازمانده در روستای نصرآباد است که دکتر علی‌رضاجعفری‌زند، باستان‌شناس، نام اصلی این روستا را «نرسی آباد» و استاد محمد مهریار «نسر آباد» می‌دانند.

گنبد آزادان، در کنار گورستان قدیمی محله آزادان واقع شده است که آرامگاه یکی از عارفان محل به نام «شیخ شهاب‌الدین آزادانی» مشهور به «بابا شهاب» نیز در آنجا قرار دارد.  

                             

                                          سنگ آرامگاه منسوب به بابا شهاب

بنای تاریخی گنبد آزادان در حالی که از طرف اهالی محل به عرصه و حریم آن تجاوز شده، بخش‌هایی از آن تخریب شده و ترک‌های عمیقی بر بدنه‌اش دیده می‌شود، نیاز مبرم به مرمت و حفاظت دارد و در صورت ادامه بی‌توجهی سازمان میراث فرهنگی، در آینده‌ای نه چندان دور به تلی از خاک تبدیل خواهد شد و جز خاطره‌ای از آن در یاد اهالی محل، اثری باقی نخواهد ماند.