کشف آثار تاریخی در تپه اشرف

سرپرست گروه کاوش تپه اشرف اعلام کرد:

آثاری از دوره ساسانی در تپه اشرف اصفهان کشف شد

ایران ‌نامه- شاهین سپنتا و مهرناز شهباز: آثار معماری از دوره ساسانی به همراه سفال‌هایی از آن دوره در کنار آثاری از قرن چهارم هجری و بقایای کاخ تخریب شده اشرف افغان در نخستین روزهای اولین فصل کاوش در تپه تاریخی اشرف در نزدیکی پل شهرستان اصفهان و در کنار زاینده رود به دست آمد. دکتر علیرضا جعفری‌زند سرپرست گروه کاوش باستان‌شناسی تپه اشرف با اعلام این خبر درباره اهمیت کاوش در تپه اشرف گفت: در اصفهان از قرن چهارم هجری به بعد آثار ملموسی در دست است ولی درباره قبل از آن  به‌خصوص اصفهان پیش از اسلام اطلاعات ما اندک است و تپه اشرف تنها تپه تاریخی است که در محدوده شهر اصفهان قرار دارد؛ چون اصفهان شهری است که در طول تاریخ هیچ وقت نمرده برای همین لایه‌های تاریخی روی هم‌دیگر قرار گرفته اند و مثل شوش یا فیروز آباد نیست که امروز شهر به حال خودش رها شده باشد و باستان شناسان بتوانند به راحتی روی آن کاوش کنند. اصفهان کهن زیر اصفهان فعلی است. تنها چیزی که از آثار کهن در سطح باقی مانده، این تپه اشرف است و من معتقدم که بخشی از اصفهان پیش از اسلام اینجا نهفته است و کاوش در این تپه برای دستیابی به تاریخچه گمشده اصفهان بسیار اهمیت دارد. پس با نظر به این که بخشی از تاریخ شهر اصفهان و ایران در اینجا نهفته است این کاوش‌ها آغاز شد و با جدیتی که مهندس حیدری پور رئیس میراث فرهنگی اصفهان انجام داد، این قدم بزرگ در تاریخ اصفهان برداشته می شود و به نظر من اگر بیش از این تعللی صورت بگیرد، زیان های غیر قابل جبرانی به تاریخ شهر اصفهان وارد می شود.

نویسنده کتاب «اصفهان پیش از اسلام» درباره سابقه کاوش و مطالعات باستان شناسی در تپه اشرف گفت: تاکنون کاوش جامعی در این سایت انجام نگرفته بود. متاسفانه در گذشته بخش شمال تپه که دارای بیشترین آثارهم بوده از بین رفته و احداث خیابان مشتاق نیمی از این تپه را از بین برده است. در سال 1366 یک هیات کاوش دانشجویی از طرف دانشگاه تهران به صورت کارورزی در اینجا حضور پیدا کردند و بدون هیچ نقشه برداری یک پی‌گردی غیرعلمی در اینجا انجام دادند و متاسفانه بخشی از تپه را مضطرب کردند و درهمان سال‌ها یک گزارش را به رسانه‌ها دادند که مسجد جامع صغیر را در تپه اشرف اصفهان پیدا کردیم اما می دانیم که مسجد جامع صغیر که به دست صاحب اسماعیل ابن عباد ساخته شده اینجا نیست و آنها به اشتباه قلعه ساسانی و آثار دوره صفوی را به عنوان مسجد جامع صغیر معرفی کردند. 

        

وی درباره مدت زمان فصل اول کاوش و اهداف گروه در این فصل کاوش گفت: کار کاوش در تپه اشرف از 28 /4 / 89 آغاز شده است. فصل اول کاوش در این تپه یک ماه و نیم است که بر اساس ضرورت ممکن است افزدوه شود و این یک طرح ده ساله خواهد بود و فصل های کاوش بعدی ادامه خواهد داشت.

هدف گروه کاوش در این فصل دو چیز است در وهله اول این که نگاهی بیاندازیم به تاریخ اصفهان بر اساس آثار به دست آمده و دیگر این که تپه اشرف را از این وضعیتی بلاتکلیفی خارج کنیم. چون امروزه گسترش پارک ها و فضای سبز مورد توجه شهرداری است و علاقه مند است که اینجا را نیز ساماندهی کند. طبیعی است که این تپه چون به حال خودش رها شده و نخاله‌های ساختمانی و فضولات روی آن ریخته می شود، به صورت یک غده چرکی در خیابان مشتاق که منطقه مسکونی است، درآمده و اهالی مرتب به شهرداری شکایت می کنند که تکلیفشان را با این محل که جای معتادان است یا پیست موتور سواری است و یا پاتوق افراد بزهکار است، روشن کنند و باید زودتر وضعیت این تپه روشن شود تا ارزش تاریخی آن مشخص شده، مرمت و نگهداری شود و در نهایت تبدیل تپه اشرف به یک سایت - موزه جزء اهداف طرح است.

دکتر جعفری زند، درباره روش کار گروه کاوش در تپه اشرف و ابزارهایی که به کار می برند، گفت: اگر شناختی از این تپه نداشتیم شاید مدت زمان بیشتری طول می کشید تا طی چند فصل کاوش چارچوب این تپه را بشناسیم و بدانیم با چه اثری رو به رو هستیم اما من سالهاست که روی این تپه مطالعه دارم و افق دید من بر آن اساس است. ما با 17 نفر کادر فنی که همگی کارشناس یا کارشناس ارشد باستان شناسی هستند در ابتدا نقشه برداری این تپه را انجام دادیم و با استفاده از GPS نقطه یابی کردیم و از ابزارهای متداول باستان شناسی که همه باستان شناسان دنیا از آن بهره می‌گیرند، با ظرافت برای برداشتن لایه های خاک از روی آثار استفاده می‌کنیم. برای شروع یک ترانشه پلکانی (Step trench) به ارتفاع  8 متر برای شناخت لایه ها و همچنین ترانشه های 10 در 10 ایجاد کردیم.  

         

ما برای اطمینان بیشتر از وضعیت تپه چندین گمانه دو متر در دو متر در قسمت‌های مختلف تپه ایجاد کردیم برای این که بفهمیم لایه‌های ما از چند دوره تاریخی تشکیل شده و چقدر آوار دست‌ریز داریم و چه آثاری داریم. الان با این که  حدود 13 روز از آغاز کاوش می گذرد خوشبختانه به آثاری رسیدیم که برای آینده تپه اشرف به عنوان یک سایت موزه بسیار با اهمیت ایست و نه فقط از دید متخصصان جالب توجه خواهد بود بلکه از دید عموم مردم هم قابل توجه خواهد بود. چون ما تصمیم نداریم که نتیجه کاوش‌ها را بپوشانیم و پس از اتمام کار ما، یک گروه مرمت‌گر برای مرمت کردن آثار به دست آمده در اینجا مستقر می‌شوند.  

          

دکتر جعفری‌زند، باستان شناس، درباره آثار به دست آمده در تپه اشرف طی چند روز گذشته گفت: آثار معماری بسیاری جالبی از دوره ساسانی با پی سنگی و یک دیوار خشتی عظیم پیدا کردیم که باید در مراحل بعد پی‌گردی شود. هنوز برای اظهار نظر نهایی در مورد کاربری این اثر در دوره ساسانی زود است و باید مطالعات ادامه پیدا کند اما فعلا می دانیم که این اثر در دوره‌های پس از ساسانی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است. سفال‌های نیز از دوره ساسانی پیدا کردیم و آثاری هم از قرن چهارم هجری در تپه اشرف به دست آمده و بقایای کاخ تخریب شده اشرف افغان را هم پیدا کردیم که به گواهی تاریخ به خاطر نفرتی که از او وجود داشت به دستور نادر شاه و همراهی مردم تخریب شده است. 

         

دکتر جعفری زند در پاسخ به این پرسش که « با توجه به دیدگاه شما در آثارتان درباره کهن دژ سارویه که محل آن را قلعه طبرک می دانید آیا طی کاوش تپه اشرف، دیدگاه های دیگر مثل نظر دکتر لطف الله هنرفر که محل دژ سارویه را در همین تپه اشرف می دانستند، مورد توجه شما قرار خواهند گرفت؟»، گفت:

 از ویژگی های یک باستان شناس مسئول این است که حتی اگر به دنبال کاوش به نتایجی بر خلاف نظر قبلی خود برسد، هیچ وقت سعی در کتمان آن نخواهد کرد. درست است که من عقیده دارم اینجا کهن دژ سارویه نیست اما مطمئن باشید که طی کاوش به دقت این موضوع را بررسی می کنم و اگر روزی به این نتیجه برسم که اینجا محل کهن دژ سارویه است، خودم بر ضد مطلب قبلی خودم مطلبی خواهم نوشت و خواهم گفت که من در گذشته بر اساس متون و شواهد این قضاوت را داشتم و الان که نتایج کاوش روشن شده، کهن دژ سارویه این جاست که حفاری انجام دادیم و شواهد آن را هم ارائه خواهم داد.

سرپرست گروه کاوش تپه اشرف، درباره گستردگی محوطه مورد کاوش و احتمال به دست آمدن یافته های دیگر در این سایت گفت: شادرن در اواخر دوره صفویه از خرابه‌های عظیم دهکده شهرستان در کنار پل شهرستان یاد می کند. پس انتظار داریم آثار بیشتری در وسعت بیشتر در این منطقه پیدا کنیم. در مطالعاتی که در این مورد انجام دادم، عکس‌های هوایی سال‌های 1337 و 1342 را از آرشیو عکس سازمان نقشه برداری کشور گرفتم و مشاهده کردم که حریم تپه حتی تا آن سوی خیابان مشتاق امروزی ادامه داشته است.  درحقیقت این خیابان مشتاق باعث جدایی بخشی از تپه با قسمت مقابلش شده است و بخش بزرگی از تپه بخاطر احداث خیابان تخریب شده است. در بخشی از تپه که در آن سوی خیابان جدا افتاده و به نام تپه جی معروف است، در زمان پیش از انقلاب کارخانه تولید « دست و پای مصنوعی» ایجاد می شود که بعد از انقلاب این محل به یک دبستان تبدیل می شود. روی تپه جی هم کار چندانی نشده و فقط در سال 1355 آقای دکتر میرفتاح در تپه جی یک ترانشه باز می کنند که متاسفانه گزارش آن در حد 3-2 صفحه است و نقشه برداری ندارد و فاقد ارزش است. یعنی تا الان هیچ کارعلمی درتپه اشرف و تپه جی انجام نشده است. گروه ما از تپه جی هم نقشه‌برداری کرده و چون آن هم جزء حریم تپه اشرف است روی آن هم کار می‌کنیم و گمانه‌زنی خواهیم کرد. وضعیت تپه الحاقی دیگری هم که به نام تپه جزیره معروف است و ازالحاقات تپه اشرف است چندان مطلوب نیست و تا قبل از شروع فصل کاوش ‌ده‌ها کامیون خاک در آنجا تخلیه شده است که آن را به فضای سبز تبدیل کنند و ما برای برداشتن این حجم انبوه خاک چاره‌ای جز استفاده از بیل مکانیکی نداریم. 

                      

وی درباره برخی اظهارنظرهای غیرکارشناسی درمورد استفاده از بیل مکانیکی در تپه اشرف گفت: تپه اشرف مدتی به صورت غیر مجاز به عنوان یکی از محل‌های تخلیه نخاله‌های ساختمانی مورد استفاده بوده است و مقادیر زیادی نخاله در ظرف این 40-30 سال اخیر روی آن انباشته شده است. طبیعی است که ما اگر بخواهیم نخاله ها را که داری زباله و فضولات هم هست حرکت دهیم به بیل مکانیکی نیاز داریم تا آواربرداری کنیم و این مجوز را داریم نه در اینجا بلکه در هر جای دیگر دنیا اگر که با این حجم نخاله و آوار روبرو باشیم.

در این مورد چون سونداژ کردیم و گمانه هایی زدیم، می دانیم که بخشی از این تپه صخره‌ای است پس در صورت لزوم بیل در محل‌های صخره ای مستقر شد و در ضمن آن قدر ضخامت آوارها زیاد است که بیل مکانیکی سبک هیچ گونه آسیبی وارد نمی کند و از بیل مکانیکی فقط برای جابه‌جا کردن خاک های جمع آوری شده استفاده کردیم که محل استقرار آن با محل آثار به دست آمده از نظر عمق دو متر و نیم و از نظر طول 15 متر فاصله داشته است. در ضمن یکی از دلایل استفاده از بیل مکانیکی ایجاد موانعی در مسیر تردد خودروهای متخلف و پیست موتور سواری روی تپه است که امنیت کاری گروه کاوش را به خطر می‌اندازند و یافته‌های ما را هم  از بین می برند.

وی درباره استفاده از بیل مکانیکی در ساعات شب، افزود: ساعت کار ما همه روزه ازهفت صبح تا 4 بعداز ظهر است. ما خاکبرداری شبانه نداریم بجز یک مورد استثنایی که به‌خاطر بدقولی راننده اتفاق افتاد و ساعت کار خاکبرداری که قرار بود ساعت 4 بعدازظهر باشد به چند ساعت دیرتر کشیده شد. ما اگر می خواستیم پنهان کاری بکنیم که هرگز نمی خواهیم، نیمه شب یا صبح زود یا سر ظهر این کار را می کردیم که تردد مردم زیاد نیست، نه سرشب در هنگامی که این همه مردم در پارک های اطراف حضور دارند. در هر حال استفاده از ابزاری مثل بیل مکانیکی در جاهایی که ضرورت داشته باشد برای جابجایی حجم انبوه خاک به تشخیص سرپرست گروه کاوش مجاز است و کار غیر علمی نیست و در جاهای دیگر دنیا هم تعریف شده و سابقه دارد. 

                        

دکتر جعفری زند، عضو هیات علمی دانشگاه، با اشاره به حضورش در 32 فصل کاوش در نقاط مختلف کشور و دو فصل کاوش در رم و آلمان و تلاش هایش برای ترمیم در نقره و حوض و کاشی‌کاری مدرسه چهارباغ، مرمت انگورستان ملک، امامزاده کرار جی، امامزاده قاسم تودشک و اکتشاف شهر تاریخی یرج در استان فارس، ضمن گلایه از برخی واکنش‌های شتابزده برخی از دوستداران میراث فرهنگی درباره روش کار گروه کاوش تپه اشرف، گفت:

ما در دورافتاده‌ترین روستا که برای کاوش می‌رویم، مردم که از سطح سواد چندانی هم برخوردار نیستند، روز حفاری به استقبال ما می آیند و به ما خیرمقدم و خسته نباشید می گویند؛ اما من 12 روز است که در اصفهان کار می‌کنم با یک جبهه مخالف روبرو شدم که از اول قصد کوبیدن این کارعلمی را داشته است حال آن که از این دوستداران باید پرسید: 10 سال پیش که این خیابان احداث شد و بخش‌های اعظم از تپه تخریب شد این دوستداران میراث فرهنگی کجا بودند؟

وی در پایان تاکید کرد: من اصفهانی نیستم اما سالیان سال در اصفهان زندگی و کار فرهنگی کردم و همیشه از منتقدان سرسخت تخریب آثار تاریخی بودم و هستم و معتقدم حق مردم اصفهان است که بدانند در اینجا چه می‌گذرد پس به زودی این گروه نتایج کاوش‌های خود را طی یک کنفرانس مطبوعاتی به اطلاع همگان به ویژه مردم اصفهان خواهد رساند.  

  گزارش CHN در همین مورد

                               گزارش پیشین ایران‌نامه درباره تپه تاریخی اشرف