وضعیت نگران کننده سنگ سازه های تاریخی اصفهان

وضعیت نگران کننده سنگ سازه های تاریخی اصفهان

اگر این روزها دیداری از باغ چهلستون داشته باشید، از سرستون ساسانی که تا چندی پیش در این باغ قرار داشت، اثری نمی یابید. وضعیت دیگر سنگ سازه های تاریخی نیز که در گوشه ای از باغ موزه چهلستون در بدترین شرایط به حال خود رها شده اند، بسیار نابسامان و نگران کننده است. پیش از این یکی از دو سرستون مربوط به دوران ساسانی  در اصفهان، در شرایطی نامطلوب برای دیدار بازدید کنندگان در یکی از ایوان های جنوبی باغ چهلستون نگهداری می شد اما اکنون اطلاع دقیقی از وضعیت این سرستون در دست نیست و اگرچه شنیده ها حاکی است که به انبار اداره میراث فرهنگی اصفهان منتقل شده، اما گزارشی رسمی در این مورد منتشر نشده است و این نگرانی وجود دارد که در شرایطی نامطلوب تر از گذشته قرار داشته و از آسیب های احتمالی به دور نباشد.

سرستون یاد شده مدت ها در گوشه ای از باغ چهلستون به حال خود رها شده بود و سپس به محوطه استانداری اصفهان برده شد و دوباره به باغ چهلستون بازگردانده شد و برخی از بازدیدکنندگان از آن به عنوان نشیمنگاه استفاده می کردند. سرانجام پس از مدتی به صورت وارونه در یکی از ایوان های شرقی باغ قرارداده شد، اما در حال حاضر خبر دقیقی از سرنوشت آن در دست نیست.  

        

                        سر ستون ساسانی که تا چندی پیش در چهلستون بود

سر ستون سنگی  نگهداری شده در چهلستون 68 سانتیمتر ارتفاع داشت و در یک روی آن نگاره یکی از پادشاهان ساسانی دیده می شد که دکتر علیرضا جعفری زند، باستان شناس، در کتاب « اصفهان پیش از اسلام » آن را نگاره ای از خسرو پرویز می داند. در پهلوی دیگر سرستون نیز نگاره یگانه ای از نیم تنه  آناهیتا در هاله ای همراه با شعله های آتش و تن پوشی مروارید دوزی شده، نقش شده است. در دو پهلوی دیگر سرستون هم نگاره هایی از درخت زندگی دیده می شود که یکی از رو برو و دیگری از پشت سر شاه غنچه گلی را به او تقدیم می کنند.

خوشبختانه سرستون دیگر ساسانی که در اصفهان یافت شده، از سرنوشت بهتری برخوردار است و اکنون با شماره ثبت 608 در موزه ایران باستان نگهداری می شود. بر پهلوهای این سرستون هم نگاره هایی از خسروپرویز و آناهیتا همراه با نقش های گل گندمی در کنار گل سرخ ایرانی دیده می شود.  

          

        

    تصاویری از سرستون ساسانی یافت شده در اصفهان و اکنون در موزه ایران باستان

گزارش ها حاکی است که این دو سر ستون در محوطه هفت حوض تالار تیموری اصفهان از زیر خاک پیدا شد؛ هرچند که  برخی از پژوهشگران از جمله هرتسفلد حدس زده اند که آن ها را از کرمانشاه به اصفهان آورده اند. با این همه دکتر جعفری زند معتقد است: بدون هیچ تردیدی سرستون های یاد شده به بنایی در اصفهان تعلق داشته اند که احتمالا جایی در نزدیکی میدان نقش جهان بوده است، یعنی منطقه ای از جی باستان؛ و شاید زمانی که کاخ های صفوی پی ریزی می شدند، آنها به دست آمده اند و دوباره در زمانی کوتاه بعد از فلاندن به دلایلی که  نمی دانیم، سر از خاک درآورده اند و یا در گوشه ای، از نظر ها مستور مانده اند، تا سال 1306 که وجود آن ها گزارش شده است.

وضعیت دیگر سنگ سازه های نگهداری شده در باغ چهلستون نیز نگران کننده است. گفته می شود که به زودی چهارپایه ستون سنگی فواره دار که در چهارگوشه استخر باغ چهلستون نصب شده اند، قرار است از جای خود برداشته شوند و به محل دیگری همچون انبار سازمان میراث فرهنگی یا محلی که قرار است در آینده ساخته شود، منتقل شوند. هریک از این پایه ستون ها دربرگیرنده چهار تندیس از دخترکانی با بالاتنه برهنه، دامن کوتاه و موهای نمایان، چهره ای آراسته با گردنبد مروارید بر گردن و بازوبندی به بازو هستند درحالی که چهار سر شیر را در دست دارند. گرچه گفته می شود که جابجایی این پایه ستون ها با هدف نگهداری مطلوب تر و در امان ماندن از برف و باران انجام خواهد شد اما شنیده ها حاکی است که این پایه ستون ها به خاطر نداشتن حجاب و عدم تطابق با موازین شرعی قرار است از نظرها دور شوند. 

                            

                           

        

        پایه ستون های چهارگانه کاخ سرپوشیده در چهارگوشه استخر باغ چهلستون

این پایه ستون های چهارگانه در اصل متعلق به "کاخ سرپوشیده"  از کاخ های صفوی اصفهان بوده اند. اگرچه این کاخ زیبا در دوران قاجار به دست ظل السلطان حاکم مستبد اصفهان ویران شد اما در یکی از نقاشی های برجای مانده از کاخ سرپوشیده، این چهار پایه ستون را می توان دید که در داخل حوض قرار دارند و از روزنه هایی که به همین منظور در این پایه ستون ها ایجاد شده آب به درون حوض فواره می زند.

سنگاب ها، سنگ نگاره ها، شیر سنگی و پایه ستون هایی سنگی با سر شیر به همراه تعدای سنگ قبر از دیگر آثار تاریخی دوران صفوی و پس از آن است که در گوشه جنوبی و شرقی باغ چهلستون در کنار باغچه ها و در گوشه ایوان ها به حال خود رها شده اند و یا از آن ها به عنوان زیرگلدانی در کنار سطل زباله و تابلوی راهنمای سرویس بهداشتی استفاده کرده اند. تعدادی از این آثار هم که سالم تر از بقیه بوده اند در صندوق های بزرگ چوبی قرار داده شده اند و گویا می خواهند آن ها را از باغ خارج کنند.  

         

         

         

         

         

         

         

         

           

         

           

           

         

           

          

           شرایط بسیار نامطلوب نگهداری از سنگ سازه های تاریخی در باغ چهلستون 

          

                     کار در سایت باستان شناسی ایجاد شده در غرب باغ چهلسون

در حقیقت باغ موزه چهلستون که در فاصله چند متری استانداری اصفهان قرار دارد به فراموشخانه آثار تاریخی تبدیل شده است و دارای بدترین شرایط نگهداری سنگ سازه های تاریخی است.

به این ترتیب به نظر می رسد تا هنگامی که شهر تاریخی اصفهان از داشتن یک موزه بزرگ و مجهز محروم باشد، اگر بسیاری از آثار تاریخی این شهر در اثر بی توجهی مسئولان میراث فرهنگی نابود نشوند، یا باید آن ها را در دیگر موزهای جهان یافت و یا در گوشه های خاک گرفته باغ ها یا انبارهای میراث فرهنگی به جستجوی آن ها پرداخت. 

- عکس های شماره یک تا سه از دکتر علیرضا جعفری زند در کتاب اصفهان پیش از اسلام 

- عکس های دیگر از شاهین سپنتا ( 27/1/88 )