مسجد جامع اصفهان در یک قدمی فهرست میراث جهانی در خطر
chn- معصومه شهباز: مسجد جامع اصفهان هنوز طعم خوشایند ثبت جهانی را نچشیده که گویی طرح تخریب در محدوده این اثر جهانی، جان تازه‌ای گرفته و دست به کار شده است. کارشناسان بر این باورند که تخریبها به همراه طرح ساخت یک دانشگاه، مسجد جامع اصفهان را در کوتاه‌ترین زمان راهی فهرست میراث در خطر می‌کند. تخریب و ساخت و ساز، شمشیری دولبه بر گلوگاه مسجد جامع عتیق اصفهان است و هنوز جوهر امضای اعضای شرکت‌کننده در کنفرانس میراث جهانی یونسکو که منجر به ثبت مسجد جامع عتیق اصفهان در فهرست میراث جهانی شد، خشک نشده‌است که گزارش‌های مکرر از تخریب بناهای تاریخی و یا ساخت‌وساز بی‌رویه در حریم این بنا خبر می‌دهند. به گزارش CHNمحدوده وسیعی از بافت تاریخی شمال مسجد جامع اصفهان که شامل مجموعه خانه‌های تاریخی است در آستانه تبدیل‌شدن به دانشگاه علوم قرآنی و حدیث هستند. این محوطه تاریخی شامل خانه‌های تاریخی بافت شمالی مسجد عتیق، خانه امام جمعه و خانه بهرامی است.
کارشناسان بر این باورند در صورت اجرا شدن طرح ساخت دانشگاه "علوم قرآن و حدیث" در حریم مسجد جامع عتیق اصفهان، بدون در نظر گرفتن ضوابط سازمان میراث فرهنگی و یونسکو، امکان اخراج این اثر تاریخی که به تازگی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، از فهرست جهانی وجود دارد.
این تصمیم در حالی توسط مدیران اجرایی شهر اصفهان، با هماهنگی سازمان مسکن و شهرسازی اتخاذ شده که سازمان میراث فرهنگی از چگونگی آن ابراز بی‌اطلاعی می‌کند. بر اساس این طرح، احداث دانشگاهی با وسعت 30 هزار متر در شمال مسجد جامع عتیق در دستور کار قرار گرفته‌است.
این در حالی است که کمیته حفظ میراث جهانی یونسکو با ثبت این مسجد در لیست میراث جهانی از ایران خواسته که برای مرمت و حفاظت محوطه شمالی میدان عتیق که در مجاورت مسجد جامع واقع است، پروژه‌ای طراحی شود.
احیاء میدان عتیق به بهای گزاف تخریب آثار تاریخی
عملیات احیاء میدان عتیق (میدان امام علی) در حالی با شتاب پیش می‌رود که در جنوب مسجد جامع اصفهان، بخش عظیمی از بافت تاریخی را در معرض تخریب قرار داده‌است.
به استناد نقشه میدان امام علی که توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در معرض دید شهروندان قرار گرفته، بخش‌هایی از این محوطه تبدیل به "بازار امام علی" می‌شود.
در همین راستا، سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری در نهم تیرماه سال جاری برای ساخت این بازار که بازار هارونیه را به بازار ریسمان متصل می‌کند، بخش‌هایی از گذر تاریخی هارونیه مشتمل بر "حمام کرسی" و یک خانه تاریخی در مجاورت سقاخانه تاریخی را تخریب کرد.
ناهای تاریخی تخریب شده شرق گذر هارونیه در نقشه مصوب طرح میدان عتیق جزء بناهایی بودند که حفظ آنها ضروری بود.
طبق ضوابط، هرگونه تملک و تخریب بناهای این محدوده تاریخی باید توسط شهرداری منطقه 3 اصفهان و با حضور نماینده سازمان میراث فرهنگی صورت می‌گرفت؛ اما پس از پیگیری‌های به عمل آمده مشخص شد که شهرداری منطقه 3 از این موضوع ابراز بی‌اطلاعی کرده و سازمان میراث فرهنگی نیز در نامه‌ای به سازمان نوسازی و بهسازی خواهان توقف اقدامات تخریبی بناهای تاریخی محدوده میدان عتیق شده است.
نامه‌ای که به گفته یکی از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی با پیگیری به عمل آمده، گویا پس از گذشت 20 روز در پیچ‌گم بروکراسی اداری مفقود شده و به سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری نرسیده است.
احیاء با اهداف تجاری، نه فرهنگی !
به تازگی، سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اقدام به کندن کف گذر هارونیه کرده و دلیل آن را کف‌سازی اعلام کرد. پیش‌تر نیز پیشنهاد مسقف شدن گذر هارونیه مطرح شده بود؛ گذری که بناهای تاریخی برجسته هارونیه، "مسجد و مناره علی"، "مدرسه حاج حسن"، خانه‌های تاریخی "وصیق انصاری" و "چرمی" را در دل خود جای داده‌است و اکنون با تبدیل شدن قسمتی از آن به بازار امام علی، معلوم نیست در دراز مدت تا چه اندازه از فرسایش‌ها در امان بماند.
بخش جنوبی حریم مسجد جامع عتیق امروز تبدیل به میدان، پارکینگ و زیرگذر شده و تغییر کاربری تجاری یافته است.
«علیرضا جعفری زند»، باستان شناس، از این طرح به عنوان بلای جان بافت تاریخی اطراف مسجد جامع یاد می‌کند و می‌گوید: «میدان عتیق (امام علی) بدون شک تجاری طراحی شده و ساخته می‌شود. این مجموعه تجاری در حال ساخت، سبب بالا رفتن قیمت زمین‌های این محدوده شده که به تنهایی و حتی بدون در نظر گرفتن تخریب‌های مجریان این پروژه، بافت دست‌نخورده و تاریخی را در معرض تخریب و نوسازی‌های تازه‌تر قرار می‌دهد.»
با اجرای پروژه میدان امام علی که در ابتدا از آن به عنوان طرح احیاء میدان عتیق یاد می‌شد و به گونه‌ای مدعی ارتقابخشی به بناهای تاریخی پیرامون شده بود، اکنون این بافت تاریخی و حریم جنوبی مسجد جامع اصفهان را در گیرساخت و سازهای تجاری به همراه ایجاد پاساژها و پارکینگ‌ها کرده است.
محوطه تجاری‌ای که بار ترافیکی را بر این بافت تاریخی ـ گردشگری تحمیل می‌کند و حجم تخریبها و نوسازی‌ها را شدت می‌بخشد.
جعفری زند با اشاره به افزایش حجم تخریبها پس از اتمام طرح میدان عتیق گفت: «کند و کاوها و ساخت و سازهای صورت گرفته، چهره اصیل بافت تاریخی را مخدوش کرده و سبب شده تا بیشتر بناهای تاریخی در معرض خطر قرار بگیرند.»
بافت تاریخی با برچسب بافت فرسوده!
جعفری زند، در خصوص تخریب بناهایی که برچسب "بافت فرسوده" می‌خورند یادآور شد: «در حال حاضر در پروژه‌های که "طرح احیاء" خوانده می‌شوند، تعریف خاصی برای بافت فرسوده و بناهای واجد ارزش تاریخی درون آن وجود ندارد و از سویی دیگر هیچ تفاوتی بین "مرمت"، "نوسازی" و "بازسازی" قائل نمی‌شوند. آنچه که در شهر موزه- اصفهان "بافت فرسوده" خوانده می‌شود، دایره وسیعی از آثار تاریخی و غیر تاریخی شهر را دربرگرفته است.
طبق ماده 2 قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده، مناطقی از شهرها که در طی سالیان، دچار فرسودگی و ناکارآمدی شده و ساکنان آنها از مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی رنج می‌برند، "بافت فرسوده" خوانده می‌شوند و مطابق بر همین ماده از قانون، طرح های احیاء، بهسازی و نوسازی نیز در چهارچوب طرح‌های توسعه شهری به منظور اجرای برنامه‌های احیاء بافت‌های فرسوده با رعایت اصول شهرسازی فنی و معماری تهیه می‌شوند، و این طرح‌ها شامل کابری‌های مورد نیاز محدوده معینی از بافت شهری هستند.
به این ترتیب، آنچه در تعریف یاد شده مغفول مانده، تعریف و تفکیک "بناهای دارای ارزش تاریخی با قابلیت حفظ و نگهداری" از "بناهای فرسوده" است.
آن چه بر نگرانی دوستداران میراث فرهنگی افزوده، تخریب بناهایی همچون حمام کرسی در حریم مسجد جامع عتیق است که با توجه به ارزش تاریخی آنها این قابلیت را داشتند که در صورت حفظ و مرمت به عنوان عناصر فرهنگی و یا اقامتگاهی به کار روند.
به تازگی و در جریان سی و ششمین اجلاس کمیسیون میراث جهانی دو اثر "مسجد جامع اصفهان" و "گنبد کاووس" در استان گلستان به پیشنهاد ایران به تصویب رسید که با ثبت این دو اثر، مجموعه آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی ، به 15 اثر رسیده است.