گزارشی از شناسایی غار زرین رود

ایران‌نامه- مهرداد حاجی‌هاشمی: برنامه پیمایش و شناسایی غار زرین رود استان زنجان توسط  تیم انجمن غارنوردان و غارشناسان ایران با موفقیت انجام شد. این تیم با 15 نفر غارنورد و غارشناس به سرپرستی «فاطمه واقف» با هدف پیمایش غار زرین‌رود یا دودزا، اکتشاف مسیرهای پیمایش نشده، نقشه برداری، عکاسی و در صورت امکان غواصی در دریاچه انتهایی غار زرین‌رود این برنامه پیمایش را اجرا نمود. دهانه این غار در 10 کیلومتری زرین رود در محور غارهای علی‌صدر و کتله‌خور بین روستای داش‌بلاغ و آق‌بلاغ قرار گرفته است. به گفته مردم بومی، این غار در اسفند ماه سال 1384 پس از یک زمین لرزه، توسط مردم روستا مشاهده و به کارشناسان هیات کوهنوردی و سازمان میراث فرهنگی استان زنجان گزارش شده است و اولین بازدید از غار در اردیبهشت ماه سال 1385 صورت گرفته است. در پیمایش اولیه که توسط هیات کوهنوردی استان و کارشناسان میراث فرهنگی صورت گرفت، پس از پیمایش 125متر با شیب تند به سفره‌های آب زیرزمینی منتهی شد. از ویژگی‌های منحصر به فرد این غار وجود دریاچه یا سفره آب زیرزمینی و شباهت این غار با غارهای گردشگری کتله خور و علی‌صدر است که مسئولان محلی را به ایجاد امکانات گردشگری ترغیب نموده است.

تیم غارشناسی انجمن غارنوردان و غارشناسان با آگاهی از این پیشینه، برای پیمایش و کارشناسی غار با امکانات مورد نیاز وارد غار شدند. دهانه غار در ارتفاع 1850 متری از سطح دریا بر بالای تپه‌ای آهکی قرار دارد. 

پس از ورود تیم‌های اکتشاف یک و دو که موظف به جستجو و شناسایی دالان‌ها و مسیرهای غار بودند، تیم عکاسی وارد غار شد. سپس تیم نقشه‌برداری آخرین تیمی بود که وارد غار شد.  

دهانه غار در امتداد  شما ل به ابعاد 80 در 80 سانتیمتر است که در ادامه با شیب میانگین 45 درجه به طرف پایین امتداد دارد. در دهانه غار یک سازه فلزی قرار داشت که به نظر می‌رسید در یک برهه زمانی جهت جلوگیری از ورود افراد نصب شده است. دالان‌ها و دهلیزهای ابتدایی غار، خشک و در اکثر موارد تنگ بود. دهلیزهایی که تیم را به طرف پایین هدایت می‌کرد، بیشتر به یک شکاف عظیم در دل خاک شبیه بود و از تزئینات آهکی اثری نبود. در بسیاری موارد اعضای تیم ها مجبور به عبور سینه خیز می‌شدند. نقشه‌برداری در این شکاف‌های تنگ که شیبهای تندی هم داشت مشکل‌تر بود. ورود تیم‌ها در زمان‌های متفاوت موجب شد که تیم‌ها بدون اخلال در کار یکدیگر وظائف خود را انجام دهند و در دهلیزها و گلوگاه‌ها ترافیک به‌وجود نیاید. 

وجود توده سنگ‌ها در مجراهای ورودی به تالارها حکایت از ریزش‌های اخیر غار می‌نمود. سنگ‌ها اغلب به طور سست و نامطمئن بر روی یکدیگر انباشته شده بودند و این مساله نگرانی اعضاء تیم را بیشتر می‌نمود. گاهی برای فرود از چاهی با شیب 60 الی 70 درجه باید نهایت احتیاط صورت می‌گرفت تا در صورتی که سنگی از زیر پای کسی بلغزد به دیگران آسیبی نرساند، یا این‌که موجب ریزش‌های بعدی نشود.

تک تک اعضاء با احتیاط و طناب‌های حمایتی از یک چاه عمودی فرود رفتند و در حدود 165 متری عمق زمین به دریاچه آب  ساکن که توده های بزرگ سنگ از آب بیرون آمده بود، رسیدند.

تیم‌های اکتشاف هنگام رسیدن به دریاچه در دو گروه به سمت چپ و راست حرکت نمودند. تیم اکتشاف که به طرف چپ حرکت نمودند پس از حدود 50 متر پیشروی به یک تالار بن بست رسیدند که دارای تزئینات زیبایی بود. تیم پس از بازدید از تالار به عکاسی در تالار پرداخت.

 تیم اکتشاف دوم که به سمت راست حرکت کرده بود پس از عبور از کنار دریاچه به صورت "دست به سنگ" به یک تالار بزرگ به ارتفاع تقریبی 40 متر و عرض 20 الی 15 متر و طول تقریبی 150 متر رسیدند که به دو بخش بالایی و زیرین قابل تقسیم است. بخش فوقانی که دارای تزئینات زیباست از طریق یک راه به همان نقطه شروع دریاچه منتهی می‌شود. در واقع بدون اینکه با آب دریاچه درگیر شد می‌توان با روش دست به سنگ، این دهلیز را پیمایش نمود.

  در مرحله بعد، تیم وارد آب‌راه سمت راست شده و پیشروی را آغاز نمود که پس از پیمایش 70 متر به صورت شناور به یک تالار بزرگ دیگر رسید. این آب‌راه در مقاطعی دارای عمق بیش از 10 متر و همچون آبراه قبلی در مقاطعی تنگ و گشاد می‌شود. این تالار بزرگ با تزئینات مشابه تالار قبلی است که در آن آثار ریزش سنگ‌های بزرگ به کف تالار و دریاچه مشاهده می‌شود. در راه بازگشت از مسیری دیگر، تیم به یک معبر بسیار تنگ برخورد و با جابجایی دو قطعه سنگ، راه خود را به تالار اصلی گشود.  

 این دریاچه به طول تقریبی 200 الی 300 متر، قابلیت قایقرانی ممتد به دلیل ریزش سنگ‌ها را دارا نیست چرا که در جاهایی منقطع می شود. این قسمت از غار رطوبت بالا و دمای حدودا 15 الی 20 درجه دارد. در هیچ‌ کدام از قسمت‌های غار علائمی دال بر وجود خفاش دیده نشد.

 طبق متراژی که تیم نقشه برداری پس از یک روز کار طاقت‌فرسا تا ابتدای دریاچه انجام داد، 319 متر نقشه برداری انجام شد. تا عمق 150 متری هیچ اثری از زیبای‌های معمول غار استلاکتیت‌ها و استلاکمیت‌ها نبود و اولین آثار تزئینات غار از عمق 150 متری دیده می‌شود.

تیم‌ عکاسی نیز وظائف خود را در خصوص ثبت تصویری خطرات غار در بخش ریزشی و زیبائی‌های غار به بهترین شکل انجام داد.  

 ساعت خروج از غار 5 بعد از ظهر اعلام شده بود و با توجه به محدودیت زمانی اکتشاف متوقف و به دستور سرپرست،تیم ها جهت خروج از غار اقدام به برگشت نمودند .درهنگام برگشت دو کیسه زباله از اطراف دریاچه جمع آوری و توسط مهرداد حاجی هاشمی و خانم واقف به خارج از غار منتقل شد. با توجه به این‌که این غار توسط افراد زیادی بازدید و پیمایش نشده است وجود زباله ها در کنار دریاچه و دهلیزهای منتهی به دریاچه تاسف آور و البته نگران کننده بود .

 تیم غواصی که با تاخیر به منطقه وارد شده بود در حال انتقال تجهیزات و امکانات به کنار دریاچه بود که با توجه به سنگینی و حجیم بودن وسائل و همچنین احتمال ریزش سنگ به هنگام انتقال وسائل و نبود وقت به دستور سرپرست از ادامه کار منع شده و تیم غواصی برای بررسی و امکان سنجی غواصی در دریاچه به طرف پایین حرکت و وسائل غواصی توسط اعضاء تیم به بیرون انتقال داده شد. تیم غواصی نیز تا ساعت 7 بعداز‌ظهر طبق برنامه از غار خارج شد.

نقشه غار زرین رود (دودزا) که تا ابتدای دریاچه رسم شده است به شرح زیر می باشد. نقشه برداری تا ابتدای دریاچه در معابر سخت کار دشواری بود که انجام شد اما برای نقشه برداری از دریاچه نیاز به امکانات و زمان بیشتری می‌باشد.   

گزارش ابتدایی پیمایش غار زرین رود، حاکی از این مساله است که به دلیل خطرات موجود (عمده‌ترین خطر،خطر ریزش سنگ‌ها )، امکان توریستی شدن غار مقدور به نظر نمی‌رسد.

جهت تکمیل نقشه برداری و اکتشاف کامل غار زرین رود،  اجرای یک برنامه دیگر در این منطقه نیاز می‌باشد. گزارش ابتدایی از شناسایی غار زرین رود به شورای شهر و کارشناسان مربوطه در شهر خدابنده ارائه شد.  

اعضاء شرکت کننده در تیم عبارتند از: فاطمه واقف (سرپرست)، یوسف واقف،افشین یوسفی،معصومه رجبی، محمد عصارنژاد، علی غلام‌حسینی ( باشگاه دماوند تهران)، مجید زراوندی، مهرداد حاجی‌هاشمی (گروه غارشناسی و غارنوردی اصفهان)، امیر جلوانی،
شهریار بهزادیان (زنجان)، آرش یاسمن پور ، نبی زمانیان (سنندج)، میثم خوش‌قدم، سهیلاصالح زاده (همدان)، دکتر هجرتی (آتش نشانی تهران).

 در ضمن میزبان تیم غارنوردان آقای موسوی از اهالی شهر زرین‌رود بودند که متقاضی توریستی کردن غار و سرمایه گذاری احتمالی در غار بودند. همچنین دو نفر از افراد محلی (اشرف و بهنام موسوی) که غار را  قبلا پیمایش نموده بودند به همراه تیم‌های اکتشاف وارد غار شدند.  

گفتنی است که این برنامه پیرو نامه فرمانداری خدابنده از توابع استان زنجان در خصوص درخواست اعزام تیم تخصصی غارنوردی و غارشناسی برای بررسی، نقشه برداری و ارائه گزارش در خصوص امکان سنجی غار زرین رود زنجان به منظور توریستی نمودن غار انجام شد.