محمدعلی دادخواه- وکیل دادگستری و فعال میراث فرهنگی: مهم‌ترین چالش از دیدگاه من این است که متاسفانه به هویت شهر اصفهان توجهی نمی‌شود. این شهر یک پدیدار تاریخی و سنتی دارد که بر مبنای آن جهان اصفهان را به نام نصف جهان می شناسد و بر چکاد اندیشه و هنر این سرزمین رخ می نماید. اما در دوران اخیر به ویژه 10 سال گذشته این هویت به باد فراموشی سپرده شده است. ولی اگر مدیران شهر با این هویت آشنا بودند، اصفهان را بهتر از این اداره می‌کردند. اصفهان بدون هویتش پایدار نیست. هیچ کس به خاطر مترو  و تراموا و مدرنیته به اصفهان پا نمی‌گذارد. آنچه اصفهان را پایدار نگه خواهد داشت، نمادها و نهادهای چند هزارساله این شهر است. پس باید هرچه را که با هویت این شهر مقابله می‌کند بزداییم مثل بلندمرتبه‌سازی در بافت تاریخی، عبور مترو از خیابان چهارباغ، ساخت ساختمان‌های خارج از اسلوب و تخریب میراث فرهنگی و ده‌ها مورد دیگر.

دکتر محمد رضا قانعی- معمار و شهرساز:  مهم‌ترین چالش پیش روی اصفهان را از دست‌ دادن کیفیت زندگی در این شهر می‌دانم . اصفهان دارای یک سیستم طبیعی خاص و حساس بوده که در گذشته نزدیک همه چیز آن را تخریب کرده‌ایم و در آینده بسیار نزدیک  با از دست دادن هویت کاربردی- فرهنگی، کیفیت زندگی در زمینه‌هایی چون خدمات،  ورزش، آموزش و فرهنگ و... از دست خواهد رفت. گسترش فیزیکی و هم‌بستگی بسیار زیاد نقاط جمعیتی و هم چنین کارخانجات در منطقه اصفهان بدون پیش‌بینی آینده این کلان شهر سبب تغییر وضعیت اکولوژیکی آن شده به گونه‌ای که از باغ- شهر اصفهان چیزی باقی نگذاشته است. نبود همبستگی‌های لازم در حوزهای فرهنگی، اجتماعی در اصفهان مثل جشنواره‌ها و همایش‌ها، سبب رکود کیفیت خدمات فرهنگی، آموزشی، بهداشتی، ورزشی متناسب با یک زندگی باکیفیت شده که این موضوع در آینده مشکلات عجیب و غریبی را در پی خواهد داشت. درجه اول ریشه این مشکلات به خودمان بر می گردد. ما در یک دوره گذار اقتصادی، فرهنگی هستیم که با وضعییت امروز ما همزمان شده است ؛ شاید راه برون رفت از آن هم اندیشی، همفکری و همدلی بیشتر باشد. اگر همه جا در هنگام تصمیم گیری‌ها به این بیاندیشیم که برای فردا تصمیم می‌گیریم نه فقط برای حال و اینکه نگران آینده باشیم ، شاید هنوز دیر نشده باشد؛ بشر ثابت کرده که چاره گر مشکلات خود بوده است. 

محمد‌رحیم اخوت- نویسنده و پژوهشگر: به نظر من این پرسش آن‌قدر کلی است که جز پاسخ کلی  نمی‌توان به آن پاسخ داد. برای این پرسش کلی اگر قرار باشد پاسخی کلی (و به همان نسبت مبهم) به آن داد، می‌توان گفت: مهم‌ترین چالشی که اصفهان با آن روبروست، به حوزه‌های کلان سیاست گذاری و مدیریتی مربوط می‌شود. یعنی نبودِ یک نظام مدیریتی قانونمند و منسجم و غیر قابل تخطی. 

مهندس علی نادری- مشاور ارشد اتاق بازرگانی و صنایع و معادن استان اصفهان: بزرگترین چالش اصفهان که در همه جای ایران نیز دیده می‌شود، نداشتن مدیریت واحد شهری است. در همه جای دنیا مدیریت واحد شهری در یک فرد خلاصه می‌شود که آن فرد معمولا شهردار است و با انتخاب مردم به این سمت دست می‌یابد و همه مسئولیت اجرایی همه ارگان‌ها به ویژه در مسائل توسعه شهری زیر نظر اوست و او توسط شورای شهر کنترل می‌شود اما در کشور ما به دلیل ساختار سیاسی و فرهنگی همچنان با این چالش رو به رو هستیم. 

مهندس مرتضی بخردی- کارشناس ارشد معماری داخلی و مرمت آثار تاریخی: از دیدگاه من بزرگترین چالش شهر تاریخی اصفهان بی‌توجهی به هویت‌ است؛ بی توجهی در زمینه‌های فرهنگی، شهرسازی و اجتماعی. حیف از شهر اصفهان است که با آن پیشینه قوی که دارد این‌قدر از هویت‌ خود دور شود. این بی هویتی یک سری پدیده‌های نامشروع به وجود می‌آورد که خود برای اصفهان چالش هستند و مهم‌ترین نمونه‌های آن را در مسائل شهرسازی می‌بینیم که نهایت بی‌توجهی به بافت تاریخی می‌شود. می‌بینیم که یک سری فضاهای شهری «من درآوردی» که نه شرقی است و نه غربی در شهر شکل می‌گیرد و هویت شهر تاریخی اصفهان را مخدوش می‌کند. البته این بی‌هویتی را در زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی هم شاهد هستیم که اهل فن باید در این خصوص اظهار نظر کنند.

حشمت‌الله انتخابی- فعال محیط زیست و میراث فرهنگی: به نظر من چند مورد از مهم‌‌ترین چالش‌های پیش روی اصفهان یکی توسعه نامتوازن است، دیگری بحران آب زاینده رود است و سومی مساله بی‌توجهی به گردشگری است. در مدیریت شهری ما باید به جای توسعه صنعتی اصفهان به توسعه گردشگری توجه شود. یکی از بدترین صنایعی که الان در اصفهان هست صنعت فولاد است. آوردن صنایعی از این دست به شهر اصفهان هم باعث تشدید بحران آب و هم لطمه به گردشگری می‌شود. اصفهان را بدون زاینده‌رود نمی‌توان تصور کرد. اگر برای حل بحران آب زاینده رود برنامه‌ریزی جدی نشود در آینده مشکل آب اصفهان دوچندان می‌ شود. برای حل این بحران باید مدیریت واحد برای آب زاینده‌رود ایجاد شود و با برنامه‌ریزی مجدد از میزان مشکلات کاست ولی در حال حاضر بر اساس نظرات قبلی برای مدیریت آب زاینده رود تصمیم‌گیری می‌شود که چون بسیاری از مسائل محقق نشده ما از نظر کمی و کیفی با مشکل آب مواجه هستیم .

علی راعی- روزنامه نگار و سردبیر هفته‌نامه صدا: مهم‌ترین چالش پیش روی اصفهان را کم آبی زاینده‌رود می‌دانم . زاینده‌رود یکی از وجه تمایزهای اصفهان با شهرهای دیگر است که متاسفانه چند سالی است بارش کم و بی آبی به خشکی آن انجامیده است. این وضعیت از سویی کشاورزان را متضرر ساخته و از سویی دیگر شور و نشاط شهر را تحت الشعاع قرار داده است. هر وقت زاینده رود کم آب یا بی آب شده، چهره شهر  در هم کشیده شده و آنگاه که آب زاینده رود به مسیرش بر می‌گردد، شادابی به چهره شهر باز گشته است. دلایل وضعیت فعلی آب زاینده رود، نبود مدیریت بین مسئولان آب استان است. مسئولان نتوانسته‌اند حق‌آب زاینده‌رود و مردم اصفهان را احقاق کنند، این در حالی است که در بالا دست، استان  چهار محال بختیاری برداشت بی رویه  آب را داشته است.  همچنین روییدن برج‌های عریض و طویل با شکل‌های ناموزون در کنار زاینده رود و آثار تاریخی دهن کجی  و بی‌احترامی به میراث اصفهان است. اصفهان با وجود آثار تاریخی بسیار زیاد باید مدیریت قوی و توان‌مندی داشته باشد تا با حاکمیت قاطعانه از آنچه سهم میراث اصفهان و آنگونه که شایسته و بایسته آن است حفاظت و نگهداری کند. میراثی که به سادگی به ما نرسیده، میراث نیاکان، فرهنگ و تمدن ما که امانتی است و ما باید در حفظ این امانت تا رسیدن به  نسل‌های دیگر کوشا باشیم. متاسفانه در چند سال گذشته آن احساس مسئولیتی که باید می‌شد، نشد و مدیران اسبق شهرداری به خاطر در آمد شهر، بسیاری از فضاهای شهر را فروختند که نمونه آن برج  جهان‌نما  در حریم  میدان نقش جهان بود. مسیر شمالی- جنوبی مترو در محور چهارباغ و خسارتی که با انحراف تونل مترو نا خواسته یا در اثر بی دقتی  بر پایه‌های سی و سه پل و خود  پروژه وارد شد از چالش های پیش روی اصفهان هستند. متاسفانه آثار تاریخی اصفهان در حال فرو ریختن هستند و نیاز به هزینه، مرمت و پاسداری دارند که نمونه آن گنبد مسجد جامع عباسی است اما متولی دلسوز و مسئولی که احساس مسئولیت و رسالت کند تا با تامین بودجه این آثار را نگهداری کند، وجود ندارد. ریشه معضلات و چالش‌های میراث فرهنگی اصفهان در سیاست گذاری‌هاست. بودجه‌ها بیشتر صرف طرح‌های عمرانی می‌شوند تا طرح‌های فرهنگی و این علی‌رغم شعارهایی است که تحت عنوان "فرهنگ، زیر بنای توسعه" داده می شود. امروزه همگان اذعان دارند که اولویت هر توسعه‌ای، توسعه فرهنگی است ولی  ما می‌بینیم که در بحث فرهنگ بودجه‌های لازم اختصاص داده نمی‌شود.

مدیریت‌ها شاید به لحاظ نداشتن بودجه دستشان بسته باشد، اما نمی‌شود آن ها را مبرا دانست؛ بعضی اوقات یکسری بودجه‌ها اختصاص  می‌گیرد اما می‌بینیم که این بودجه‌ها صرف می‌شوند بدون این‌که کار خاصی در حوزه فرهنگ از جمله در حوزه میراث فرهنگی صورت گیرد؛ بنابر این از سویی اختصاص ندادن بودجه‌ها و از سویی دیگر سوء مدیریت‌ها، میراث فرهنگی ما را تهدید می‌کند.

 علی عربیان- فعال فرهنگی: به نظر من چالش یک مفهوم اجتماعی است، پس مهم‌ترین چالش پیش روی اصفهان امروز این است که کارمندان تعدادی سازمان و وزارت‌خانه را بخواهند به اصفهان بیاورند که طبیعتا تعدادی هم از مراجعه کنندگان این سازمان‌ها برای انجام امورشان به این شهر می‌آیند و چون این شهر اصلا آمادگی پذیرش جمعیت سربار را ندارد، با افزایش جمعیت شاهد افزایش ترافیک و آلودگی بیشتر شهر خواهیم بود. پیشنهاد من این است که برای کاهش جمعیت تهران، افراد مازاد را به جایی دیگر مثلا نزدیک شهر قم منتقل کنند و بگذارند که اصفهان یک شهر تاریخی و فرهنگی بماند. ما باید روی جنبه‌های مختلف اصفهان کار کنیم و آن‌ها را معرفی کنیم و صرفا با تبیلیغات اصفهان پایتخت فرهنگی کشور نمی‌شود.

مهندس یاغش کاظمی- کارشناس ارشد مرمت آثار تاریخی: پرسش شما در خصوص ِ مهمترین چالشِ پیشِ رویِ شهر اصفهان، پرسشی بنیادین و دقیق است که یک بررسیِ جامع با تکیه بر اطلاعاتِ آماری را می‌طلبد. بنده البته چند سالی است دور از اصفهان به سر می‌برم، ولی مسائلی مانندِ عبور مترو از مسیر چهارباغ، مرمت‌های غیر اصولیِ پل خواجو و گنبد مسجد جامع عباسی و ...، و بی‌توجهی‌های مکرر و ناامید کننده دیگر به پاسداشتِ میراث فرهنگیِ اصفهان همواره برایم نگران‌کننده بوده است. دلسوزانِ این میراثِ غنی، به ویژه در سال‌های اخیر هر جا معترض شده‌اند و ایستادگی کرده‌اند با تهدید و ارعاب روبرو شده‌اند. نمونه‌ی اسفناکِ آن ایستادگیِ استادِ بزرگوارم جناب آقای مهندس احمد منتظر در برابرِ عبور مترو از مسیرِ چهارباغِ بالا بود که کار را به شکایتِ شهرداریِ اصفهان کشانید و ظاهراً مسئولینِ شهرداری به این هم رضا نداده و ایشان را که عمری به دانشجویانِ معماریِ این مُلک درس زندگی و آیینِ ایرانی آموخته بودند راهیِ زندان ساختند. تأسف‌بارتر از آن واکنش‌هایِ افرادی بود که سعی کردند با مثال آوردنِ این‌که اگر چند عدد قوطی کبریت را کنار ریل مترو روی هم بگذارید، پایین نمی ریزد و ... اصلِ قضیه را لوث و شبهه‌دار کنند.  ن در اینجا می‌خواهم از یکی از بزرگترین دغدغه‌های خود در خصوصِ اصفهان و میراثِ فرهنگی و معنوی ِ آن سخن بگویم:  متروکه شدن و ویران شدنِ بافتِ کهنِ اصفهان و روستاهایِ  آن.

محله "جوباره" اصفهان از نظرِ من، بزرگترین قربانیِ بوده است. همان محله‌ای که به باورِ بسیاری از پژوهشگران، زمین‌هایِ آن، بخش عمده‌ای از "یهودیه" مشهور ادوار باستانی و اسلامیِ اصفهان را تشکیل می‌داد. رها کردنِ خانه‌ها توسط مردم (که اکثراً یهودی بودند و تحتِ فشار و برخوردهایِ مذهبی آهنگِ مهاجرت کردند) افراد غیر بومی و عموماً افغانی را مالکِ خانه‌هایی با معماریِ ارزشمند ساخته است که تعلق خاطری به آن ندارند و نهایتاً در تخریب‌اش می‌کوشند. مشابه این وضعیت در دیگر محله‌هایِ حدودِ مسجد جامع نیز کم و بیش دیده می‌شود و از میانِ روستاها، روستایِ''  سروشفادران" درِ "جی" را قربانیِ بزرگ می دانم. در ایام دانشجویی، توفیقِ آن را یافتم که این روستا و بناهای ِ آن را از نزدیک بررسی کنم؛ روستایی که بسیاری از پژوهشگران آن را جایگاهِ آتشگاهِ باستانیِ "سروش آذران" می‌دانند. دیدنِ خانه‌های متروکِ ویران شده و معماریِ باشکوهی که با رهاشدن در زیر برف و باران و سایشِ طبیعت، به خمودگی افتاده بود به راستی ناراحت کننده بود. در کوچه های روستا اندک مردمی که به چشم می‌آمدند سالخوردگان بودند و ... . به پیوستِ این نوشتار، دو عکس از کوی و برزنِ متروکِ این روستا ارسال می‌دارم؛ این عکس ها خود شرحِ گویایِ دغدغه های نگارنده است. 

مهندس مهدی رازانی- کارشناس ارشد مرمت آثار تاریخی:  از آنجا که هر کس جز در محدودة مطالعاتی و تخصص خود در رشته­های دیگر عوام محسوب می­شود بنده نیز تنها لنگ لنگان جرأت آن را دارم که در رابطه با میراث فرهنگی و چالش­های پیش روی آن نگرانی­های خود را برای اصفهان زیبا مطرح نمایم.

1- هجوم تبلیغاتی چند سال اخیر، اصفهان را پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی معرفی نموده و در واقع این شهر اصفهان است که بیشترین منفعت را از این جریان برده است و شهرهای دیگر استان که دارای میراث فرهنگی ملموس و ناملموس بسیاری هستند، کمتر مورد توجه قرار گرفته­اند. به نحوی که در بخش­های دیگر استان در بسیاری موارد تنها به ثبت میراث فرهنگی اکتفا کرده­ایم و از متخصص و اقدامات تخصصی شامل شناخت، حفاظت، معرفی، سرمایه گذاری و آموزش مردمی خبری نیست. (عموماً مسئولین پایگاه­های میراث فرهنگی در شهرها و مناطق میراثی ایران تحصیلی غیر از میراث فرهنگی دارند و این جای تأسف است که اصفهان با وجود نخستین مدرسه مرمت ایران و شاید خاورمیانه هنوز درگیر این مشکل است.)

2- اصفهان موزه معماری اسلامی ایران است اما یک بنا در داخل بافت زنده ارزش دارد نه بافت مصنوعی و کاهگل مالی شده­ای که امروز به اسم احیاء بافت­های تاریخی عرضه می­شود.

3- خوشبختانه در استان اصفهان هم اکنون میراث فرهنگی را با درصد بالایی ثبت کرده­ایم، در حال معرفی هستیم و انگیزه سازی و دغدغه افشانی نیز می­کنیم. تب دوستداری میراث فرهنگی را زنده کرده­ایم، اما هنوز به معنای واقعی حفاظت نمی­کنیم. در رابطه با مرمت آثار تاریخی، وضعیت اسف بار است زیرا فاصلة دانش آکادمیک با اجرای کارهای مرمتی نزدیک به 40 سال است و امروز همان اقداماتی دارد انجام می­شود که هیات ایزمئو (خدا پدرشان را بیامرزد) به افرادی آموزش دادند آنها نیز در  مواقعی در راس ادارات و سازمان­هایی قرار گرفتند و آن را تبلیغ کردند و امروزه نیز همان اقدامات از مرمتگران برای میراث فرهنگی انتظار می­رود نه بیشتر حتی کمتر. از زمانی که با تصویب مجوعه قوانینی بی اساس، حقوق ناظرین میراث فرهنگی را از جیب پیمانکاران دادند وضعیت بدتر شده است.  در این رابطه شناخت و دانش محوری، سر شاخه اصلی و موارد زیر اقدامات اجرایی­اند که می­توانند انجام شوند:

- ارتقاء کارمندان پشت میزنشین متعجب از خبرهای علمی و اتفاقات جدید به متخصصان کاردان.

- اجازه تجربه دادن و خواستن کار علمی و مستند به نسل تحصیل کرده جدید (دیگر زمان آن گذشته که فریب تعداد صفحات را در گزارش­های مرمتی بخوریم یا اینکه من انجام میدهم بعد بقیه بنویسند را شعار خود قرار دهیم.)

- دوری از زد و بندها در مناقصه‌ها و موارد پیمانی حفاظت مرمت.

- راه اندازی ساخت بنایی به عنوان موزه برای شهر اصفهان.

- تغییر کاربری پایدار بناهای تاریخی با مطالعه (موزه مردم شناسی با جُل پاره­ها دیگر کاربردی ندارد)

- اطلاع رسانی و آموزش (حمایت از سازمان­های مردم نهاد فعال).

- دیر جنبیدن ما را دچار افسوس می­کند که شاعر گرانمایه بهتر گفته است: چون توانستم، ندانستم چه سود/ چون بدانستم توانستم نبود( عطار نیشابوری)

و در آخر یک توصیه برای دوستداران و متخصصان میراث فرهنگی:

«سازمان­های متخصص نهاد» را در کنار سازمان‌های مردم نهاد راه اندازی کنید که نخستین آنها می­تواند «سازمان متخصص نهاد نقد مرمت در ایران یا استان اصفهان» باشد.

مهدی فقیهی- پژوهشگر میراث فرهنگی: همان‌طور که می‌دانیم شهر اصفهان در طول تاریخ همواره یکی از مراکزی بوده که به دلیل برخورداری از شرایط ویژه، مورد توجه خاص و عام قرار داشته است. از جمله این شرایط می‌توان به مرکزیت داشتن در کشور، قرارگیری در مسیر شاهراه‌های تجاری، برخورداری از آب و هوای دلپذیر و متنوع که در مناطق غربی و مرکزی (کوهستانی و معتدل) و در بخش های شرقی (خشک و بیابانی) است، اشاره نمود. به همین دلایل، نصف جهان در ادوار تاریخی مختلف مد نظر حکومت‌ها و سلسله‌های کوچک و بزرگ قرار گرفت و به پایتختی برگزیده شد. به عنوان مثال در دوره سلجوقیان، زمان کاکویه، آل مظفر و خصوصا در عصر صفوی که اصفهان به عنوان مهمترین شهر مرکزی کشور انتخاب گردید به رشد و  شکوفایی والایی دست یافت که ثمره آن پیشرفت و توسعه اقتصادی، صنعتی و عمرانی بود. البته شهرت و محبوبیت نصف جهان در عصر باستان زمان حکمرانان اشکانی و ساسانی و پس از آن در زمان حکومت آل‌بویه، ایلخانی و افشاری نیز پابرجا بود. شاهد این ادعاها آثار بسیار زیاد تاریخی و فرهنگی است که در گوشه و کنار این شهر از آن دوران باقی مانده است.

سوای از موارد فوق، وجود چهره‌های نام‌آوری از شعرا و خطاطانی همچون صائب، هاتف،‌ مشتاق، نشاط، کمال اسماعیل، صغیر، واله، هما،‌ طرب، عنقا، بدیع، ثقه الواعظین، مکرم، عبدالحمید طالقانی، واله اصفهانی، میرعماد حسنی و علمایی نظیر صاحب بن عباد، خواجه نظام الملک، بابارکن الدین، میرفندرسکی، فاضل هندی، بابا قاسم، نجفی، علاءالدین شهشهانی، ‌ابومسعود رازی، علی‌بن‌سهل، خوانساری، سید رضی، خاتون آبادی، مجلسی، بیدآبادی، جهانگیرخان قشقایی، ابوالمعالی، ابونعیم، همچنین وجود مقابر شریف امامزادگان و سادات علوی بر قداست و نفاست این دیار افزوده است. شاخصه‌های ذکر شده که باعث پدید آمدن آثار بی‌شمار تاریخی و فرهنگی از یک سو و رشد و باروری علم و ادب از سوی دیگر گردید، مسئولیت علاقمندان و هنرمندان در حفظ و پاسداشت این مواریث و امانت‌داری به نفع آیندگان را ضروری گردانید.

اما از این مسائل که بگذریم مهم‌ترین چالشی که این شهر تاریخی، فرهنگی با آن مواجه است در درجه اول بازشناخت و تمایز اماکن تاریخی و فرهنگی از بافت فرسوده و در درجه بعدی نظام همنشینی عناصر شهری و جدید امروزی در کنار آثار کهن و ارزشمند دیروزی است. متأسفانه امروزه اکثر مجموعه‌های شهری که در قالب فضاهای باز و میادین، خیابان‌ها یا ساختمان‌های بلند مرتبه شکل می‌گیرند، دارای تضادی مشهود با بافت‌ها و فضاهای تاریخی هستند.

به سخن دیگر، در میان شبکه در هم تنیده محلات و کوچه پس کوچه‌های تاریخی شهری که خاطرات و دل مشغولی‌های مردمان قدیمی را در خود حفظ کرده است فضاهای باز غیر ضروری یا برج ها و بلوک های چندین طبقه مسکونی شکل می‌گیرند که ثمره آن پدید آمدن مکانی پر دود و دم و شلوغ با ایجاد انواع مزاحمت‌های خواسته و ناخواسته برای مردم است.