منار ته برنجی

 

منارهای از میان رفته، همچنان مقصد گردشگری‌اند!

ایران‌نامه-شاهین سپنتا: نوشتاری خواندنی از دکتر جلیل دوستخواه در «ایران شناخت» درباره منارهای تاریخی اصفهان از جمله منار ته‌برنجی و همچنین یادداشتی از این نگارنده در مورد آن اثر تاریخی، انگیزه‌ای شد برای دوست پژوهنده گرامی «محمد جمشیدپور» تا در تارنگارش «نیکوسگال» مطلبی را از دیگر متون همچون «سفرنامه شاردن» درباره منار ته‌برنجی گردآورد. ولی نکته درخور توجه در این میان اشاره متن ترجمه‌ای از سفرنامه شاردن به محل منار ته‌برنجی، در محله‌ای به نام «سید احمدیان» و در کنار مسجدی به همین نام است.  اما در مورد مکان منار ته‌برنجی، به نظر می‌رسد که نمی‌توان مسجد محله سید احمدیان را چنان‌که در آن مطلب بر آن تاکید شده است، مکان منار ته‌برنجی دانست. در این مورد، زنده‌یاد دکتر لطف‌اله هنرفر، اصفهان‌شناس نامدار نوشته است: « ... از دو منار معروف خواجه علم و منار ته‌برنجی که اولی در مجاورت مقبره صاحب اسماعیل بن عباد در محله طوقچی و دومی در حوالی بقعه جعفریه فعلی در مسیر خیابان  هاتف اصفهان استقرار داشته‌اند در حال حاضر هیچ‌گونه اثری باقی‌ نمانده است... و چنان‌که مولف کتاب "نصف جهان فی تعریف اصفهان" محمد بن مهدی بن محمد رضا الاصفهانی اشاراتی به این دو اثر زیبای تاریخی اصفهان در کتاب خود دارد تا حدود یکصد سال پیش این دو بنا همچنان استوار و پایدار بوده است...».


«میر سید علی جناب» نیز در کتاب «آثار و ابنیه تاریخی اصفهان» ضمن اشاره به باورهای زنان اصفهان قدیم در مورد منار ته‌برنجی می نویسد: «... و باز در جوباره، مناره‌ای است معروف به ته‌برنجی و باقی‌مانده ارتفاع آن بیش از چهارده متر نیست...». در این مورد «ادوارد پولاک» نیز در سفرنامه‌اش توضیحاتی آورده است.

 اما متاسفانه مشاهده شد که طی سا‌ل‌های اخیر، گویا برداشت اشتباه از مطالب شاردن در مورد منارهای از میان رفته اصفهان همچون منار ته برنجی، منار خواجه علم و منار شاخ، تا آنجا پیش رفته است که بسیاری از رسانه‌های خبری و تحقیقی و حتی مجریان تورهای گردشگری را گرفتار این تصور اشتباه کرده است که این آثار تاریخی هنوز موجود هستند و ‌آن‌‌ها را با ذکر نشانی در «فهرست اماکن دیدنی و تاریخی شهر و استان اصفهان» آورده اند و شاید می‌خواهند زمان را به گذشته باز گردانند و گردشگران را هم به بازدید این بناهای از میان رفته ببرند.

برای پژوهش درباره درستی یا نادرستی این گزارش‌ها و  آشنا شدن بیشتر با محله «سید احمدیان» و مساجد آن باید از «کتابخانه» به «میدان» رفت.

از میدان احمدآباد به خیابان احمد آباد وارد می‌شویم. در آنجا، خیابان فرعی دیگری هست به نام خیابان «سید احمدیان» از آن هم وارد کوچه‌ای به نام «سید احمدیان» می‌شویم. در میانه کوچه سید احمدیان مسجدی نوساز قرار دارد به نام مسجد «موتاب‌ها» که به نظر می‌رسد بر ویرانه‌های مسجدی به همین نام ساخته شده است.

در انتهای کوچه «سید احمدیان» و در امتداد آن هم کوچه دیگری هست به نام «شهید کشانی» که به خیابان ولی‌عصر ختم می‌شود. در انتهای این کوچه دو مسجد نوساز و کوچک با معماری ساده قرار دارد. اولین مسجد که کمی بزرگ‌تر و در سمت چپ کوچه است، مسجد «شیخ یزدی» نام دارد و دومی هم  در  روبرویش، مسجد «سید احمدیان» نام دارد. اما چنان‌که در تصاویر نیز مشاهده می‌شود، برخلاف آنچه در برخی سایت‌های اینترنتی نوشته اند، در هیچ کدام از این دو مسجد نوساز که شاید در محل مسجد یا مساجدی قدیمی‌تر ساخته شده‌اند، هیچ اثری از منار ته‌برنجی و منار خواجه علم دیده نمی‌شود:  

            

                                                     نمایی از مسجد موتا‌بها

                           

                                                    ورودی مسجد موتابها 

           

                                             نمای بیرونی مسجد شیخ یزدی

            

                                               نمای داخلی مسجد شیخ یزدی  

           

                                      نمای دیگری از داخل مسجد شیخ یزدی

           

                                         نمای بیرونی مسجد سید احمدیان 

            

                                            نمای داخلی مسجد سید احمدیان

 خاستگاهان:

1- آثار و ابنیه تاریخی اصفهان، میرسید علی جناب، تدوین و تصحیح: رضوان پور عصار، ناشر: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، اصفهان، 1386 خورشیدی.

2- آشنایی با شهر تاریخی اصفهان، دکتر لطف‌اله هنرفر، ناشر: گل‌ها، 1376 خورشیدی.

3- سفرنامه پولاک، ادوارد پولاک، ترجمه: کیکاووس جهانداری، ناشر: خوارزمی، تهران، 1368 خورشیدی.

4- سفرنامه شاردن، ژان شاردن، ترجمه: حسین عریضی، به کوشش: مرتضی تیموری، ناشر: گل‌ها، اصفهان، 1379 خورشیدی.