میراث فرهنگی اصفهان در سالی که گذشت
مهرناز شهباز
اصفهان و آثار تاریخی این شهر از رهگذر سالی که روزهای آخرش را طی می کند، اتفاق چندان مثبتی عایدش نشد و وضعیت میراث فرهنگی این شهر در سال 92 راکد ماند. به نظر می‌رسد، حرکت رو به جلو برای اعتلای پاسداری میراث ارزشمند این شهر دچار سکون شده بود.
خبرگزاری میراث فرهنگی- گروه میراث فرهنگی- بزرگترین میراث طبیعی اصفهان، زاینده رود خشک مانده و چون ماری پیر و خسته در لابه لای پل‌های کهنسال شهر خزیده است. پروژه های کلیدی میراث فرهنگی که در جهت اعتلای میراث ارزشمند این شهر بودند همچنان بر زمین مانده‌اند و دیگر آثار تاریخی‌اش که در معرض تهدید بودند، وضعیتی میانه دارند. جهان نما به سرانجام کامل نرسید و ترس عبور مترو از زیر میدان نقش جهان هنوز تن میراث دوستان را می لرزاند. تپه اشرف به حال خود رها شده و شهر از داشتن موزه ای درخور و شایسته بی نصیب مانده است. سایه بزرگ دیو تخریب از سر بافت‌ها و خانه های تاریخی شهر کم نشده و هر روز خانه تاریخی‌ای به دلایل گوناگون محکوم به فنا می شود.
اصفهان بی رود و چهلستون بازار
سال‌ها از آراستن پل‌ها در کنار زاینده رود روان گذشته، نوروز امسال در اصفهان بی زاینده رود سپری خواهد شد. چند ماهی است که از تصویب طرح جامع احیای حوزه آبریز زاینده رود گذشته، قرار بود وزارت نیرو وضعیت حق آبه زیستی حوزه آبریز زاینده رود را مشخص کند، حالا اما وعده سه ماهه تمام شده و سال 92 هم به روزهای پایانی‌اش رسیده و رگ حیاتی شهر باز هم نمی‌زند.
میراث فرهنگی اصفهان در همان نخستین روزهای نوروز 92 بر خود لرزید. برپایی بازار لوازم خانگی در محوطه باغ موزه چهلستون و در دو قدمی سنگ سازه‌های تاریخی، دل هر گردشگر دوستدار میراث فرهنگی را می‌لرزاند. نصب بلندگوهای پرقدرت و برگزاری جشنواره "صدای بهار" در ایوان چهلستون یکی از برنامه هایی بود که احتمال آسیب رسانی جدی به آثار تاریخی شاخص اصفهان را دوچندان می کرد.
گرچه بسیاری از آثار تاریخی اصفهان در سال 92 در انتظار تامین بودجه برای مرمت ماندند و سرانجام در حسرت دستان مرمت گر سال را به پایان رساندند اما بودند برخی از آثار تاریخی همچون پل خواجو،پل شهرستان،مقبره سلطان بخت آغا و مناره دردشت که مورد مرمت قرار گرفتند.
پروژه‌های ناتمام شهر
سال 92 هم آمد و رفت اما جهان نما کوتاه نیامد. با همه قول و قرارهای مدیران شهرداری و پیگیری کارشناسان یونسکو در اردیبهشت ماه اما هیچ کس نتوانست طلسم برج جهان نما را بشکند و کاری کند که این برج از موضع فعلی خود کوتاه بیاید. دستان سازمان میراث فرهنگی خالی بود و نتوانست به تعهدات خود برای پرداخت بخشی از هزینه های تعدیل عمل کند.
به این ترتیب، کار تعدیل ستون های آخرین طبقه برج جهان نما به سرانجام نرسید و هیچ کس در شورای شهر و شهرداری نبود که به اهمیت حفظ ارزش های تاریخی و فرهنگی میدان نقش جهان به عنوان میراث ملی پی برده باشد و برای حفظ این سرمایه ملی قدمی بردارد و نگذارد آن رایگان بفروشند.
سالی که بر اصفهان، شهر باغ و آب و کاخ گذشت، سال رکود بود؛ سالی که پروژه های حساس و کلیدی شهر نیمه تمام بر زمین ماند و دچار فراموشی و فرسایش طبیعی و انسانی شد. تپه اشرف یکی از این پروژه ها بود که در سال 89 کلید خورد و با گذشت چهار فصل از عملیات باستان شناسی، در سال 92 همچنان بلاتکلیف زیر تازیانه باران و برف به حال خود رها شد.
بنای ﺗﺎرﯾﺨﯽـ ﺻﻨﻌﺘﯽ رﯾﺴﺒﺎف ﯾﮑﯽ از ﺑﻨﺎھﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺻﻔﮭﺎن است که قرار بود به موزه بزرگ اصفهان تبدیل شود.اصفهان که به «شهر موزه» شهره است در سال 92 باز هم به رکود خورد و موزه منطقه ای شهر چون سایر کارهای به زمین مانده دیگر به جایی نرسید.
مدیر کل سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری اصفهان می گوید سازمان مطبوعش با بودجه های ناکافی مواجه است و باید به شکل دیگری در خصوص تخصیص اعتبار در حوزه ملی و استانی به اصفهان نگاه شود.
شهرموزه اصفهان ویترین بزرگی است از ادوار و آثار تاریخی ایران؛ از هفت هزار سال پیش در تپه اشرف تا 150 سال پیش در کارخانه ریسباف؛ نه تنها حفظ انبوه آثار تاریخی در این شهر با تامبن بودجه کنونی دشوار شده بلکه پروژه‌های کلیدی و مهم این شهر در انتظار بودجه مانده‌اند.
سالهاست اصفهان در کلاف پیچیده مترو گم شده، با وجود اتفاقاتی که در خصوص خط یک متروی اصفهان رخ داد و تونل مترو با سرپیچی از مصوبه شورای عالی ترافیک از زیر چهارباغ گذشت حالا در سالی که به پایانش نزدیک می شویم زمزمه ها و نگرانی های دوسنداران میراث فرهنگی از تکرار آن واقعه، در خصوص عبور خط دو مترو از زیر میدان نقش جهان بالا گرفته است.
در اردیبهشت امسال ،"جینگ فنگ" مدیر بخش آسیا و اقیانوسیه شورای ثبت جهانی وابسته به یونسکو به همراه "پدروکالدرون" متخصص ژئوفیزیک و زمین شناسی و کارشناس شورای ثبت جهانی از آثار تاریخی اصفهان بازدید کردند.یکی از اهداف کارشناسان یونسکو در این سفر ارزیابی اثرات خط 2 مترو اصفهان بر آثار تاریخی و بررسی پرونده آن و همچنین نظارت بر پایش خط 1 متروی اصفهان بود.
در جلسه‌ای که با حضور کارشناسان ثبت جهانی و سازمان قطار شهری،سازمان میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان صورت گرفت سازمان قطار شهری اصفهان متعهد شد مطالعات خط دو متروی اصفهان را آغاز و پس از تکمیل در اختیار اداره کل میراث فرهنگی قرار دهد و با بررسی طرح در شورای فنی و شورای عالی میراث فرهنگی کشور این طرح برای اعلام نظر به سازمان یونسکو ارسال شود.
معاون میراث فرهنگی اصفهان اما در گفتگو با خبرگزاری chnمی‌گوید: «در خصوص خط دو مترو هیچ عملیاتی تاکنون رخ نداده است.اجرای خط دو متروی اصفهان منوط به تایید طرح مطالعاتی خط دو مترو در یونسکو است.»
"طاهری" در پاسخ به این پرسش که چه ضمانتی وجود دارد، دوباره اشتباهات گذشته تکرار نشود، گفت: «هیچ ضمانتی وجود ندارد اما هیچ شواهدی دال بر شروع عملیات خط دو توسط قطار شهری وجود ندارد. از اینکه مطالعات قطار شهری در چه مرحله ای باشد خبر ندارم اما طبق توافقی که شده مطالعات باید در اختیار ما وسازمان میراث فرهنگی کشور و سپس یونسکو قرار گیرد.»
بررسی طرح مدیریتی بافت تاریخی اصفهان جهت ثبت جهانی محور تاریخی اصفهان به عنوان بزرگترین محور تاریخی جهان یکی از طرح هایی بود که مدیران شهری اصفهان آن را به رخ کارشناسان یونسکو کشیدند اما از زمانی که دید و بازدیدها تمام شد هیچ گزارش جدیدی مبنی بر به نتیجه رسیدن مطالعات اولیه برای ثبت محور تاریخی اصفهان منتشر نشده است.
میدانی که سر از عتیق درآورد
در گوشه دیگر شهر پروژه میدان امام علی (میدان عتیق) با همه خطرات جدی ای که برای میراث فرهنگی اصفهان داشت سرانجام به پایان رسید اما به باور بسیاری از کارشناسان میراث فرهنگی نتیجه کار چندان مورد تایید نبود و همچون کاریکاتوری از میدان نقش جهان در بافت تاریخی ترسیم شد. گرانی بهای حجره های اطراف میدان عتیق باعث شد اکثر آنها همچنان خالی بمانند و این بازار هیچ گاه رونق نیابد.
دیو سیاه تخریب بر سر خانه های تاریخی
در سال 92 مثل سال‌های پیش از این، پرونده ویرانی و تخریب خانه‌های تاریخی اصفهان تمامی نداشت. سازمان میراث فرهنگی در جواب همه این نگرانی ها می گوید بودجه و توان خرید خانه های تاریخی را ندارد اما از مالکان خصوصی و سرمایه گذاران، در حد و اندازه توانش حمایت می کند. آنچه از رصد خانه‌های تاریخی اصفهان دریافت می‌شود این است که این سازمان تنها می تواند کماکان جلوی بلدوزرها را بگیرد اما ظرف محدود بودجه این نهاد، خود بلای جان خانه های تاریخی شده است.
نه مالکان قدرت نگهداری دارند و نه سازمان پولی دارد تا به فریاد این میراث ارزشمند برسد. نتیجه این است که خانه های تاریخی اصفهان از بلاتکلیفی ویران می شوند.خانه نایب اسدالله از جمله این خانه ها بود و حالا خانه میناسیان شاید در لیست ویرانی سال باشد.
نجف آباد هم به جرگه تخریبی ها پیوست
برج‌های کبوتر یا کبوترخانهها ازجمله آثاری هستند که خاص اصفهان است. در هیچ کجای ایران نمی‌توانید کبوترخانهها را به این گستردگی ببینید اما آنچه که از این آثار در اصفهان باقی مانده تنها تعداد محدودی از سه هزار برجی است که شاردن در قرن چهارده برشمرده‌است.
کبوترخانه‌های زیادی در اطراف اصفهان به دلایل گوناگون از بین رفته‌اند. برج‌های کبوترخانه دوقلو صفا در نجف‌آباد اصفهان درحالی تنها برج‌های مکعبی ایران محسوب می‌شوند که شنیده می‌شود مالکان حکم تخریب این برج‌ها را از دیوان عدالت اداری گرفته‌اند. مالکان برج‌های کبوترخانه دوقلو صفا که در فهرست ثبت آثار ملی کشور جای گرفته‌اند اوایل سال 92 از طریق دیوان عدالت اداری کشور حکم تخریب این بنا را گرفته اند و بیم آن می‌رود که هر لحظه این برج‌ها تخریب شوند.
از طرف دیگر شهرداری نجف‌آباد درصدد تخریب بنای پنگ‌خانه این شهرستان برآمد و با اینکه اهالی این شهرتوانستند این بنا را به ثبت فوری برسانند بازهم نتوانستد مانع تخریب بلدوزرهای شهرداری شوند.تاکنون ثبت آثار تاریخی نتوانسته ضمانت حفظ آثار تاریخی را تامین کند و در این مواقع این زور شهرداران است که بر قدرت سازمان میراث فرهنگی می چربد.
محور تاریخی شرق در بوته فراموشی
شرق اصفهان سال‌ها است که از رهگذر گردشگران جدامانده و تاکنون از توجه اداره گردشگری اصفهان بی نصیب مانده است. مساجد تاریخی، کاروانسراها، منارهای زیبا و روستاهای تاریخی از جمله پتانسیل‌های گردشگری در مسیر شرق اصفهان هستند.
حفظ و کاربری های لازم در جهت امکانات گردشگری کمک بزرگی به حراست از این آثار در شرق اصفهان خواهد بود . سال 92 برای بافت تاریخی هرند در محور شرق، سال پررنگ شدن مرزهای ویرانی بود.این بافت نه تنها از باد و باران به فرسایش رسید، بلکه شهرداری هرند در دل این بافت تاریخی مجوز ساخت وساز زورخانه داد. با این مجوز بام و دیوار خانه های تاریخی بر سر هم آوار شدند. هرچند سازمان میراث فرهنگی به کسی اجازه تخریب و ساخت وساز نمی‌دهد اما شهرداری ستون های بتونی زورخانه را بر سر بازار تاریخی علم کرد و گوشش به هشدارهای سازمان میراث فرهنگی بدهکار نبود.
سال 92 با همه خوبی ها و بدی هایش برای میراث اصفهان تمام شد اما معلوم نیست آینده در سال 93 چه رخدادهای تلخ و شیرینی را برایش رقم می زند. سالی که اصفهان با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، امیدهای بزرگی برای پاسداشت میراثش در سینه می پروراند.