ایران نامه

ایران نامه، پایگاه آگاهی رسانی میراث فرهنگی و طبیعی ایران و جستار های ایران پژوهی

ایران نامه

ایران نامه، پایگاه آگاهی رسانی میراث فرهنگی و طبیعی ایران و جستار های ایران پژوهی

یعقوب لیث در سروده استاد هما ارژنگی


یعقوب پسر شمشیر1

سروده استاد هما ارژنگی


 

تابلوی یعقوب لیث اثر استاد رسام ارژنگی


شب پرده می کشد به سرِ کلبه با درنگ / بر بوریا  نشسته یـَلی ، چهره آذرنگ

از تنگنای  فتنه بیگانگان  به  تنگ / اندیشه اش رهایی از آن یوغ و بند و ننگ

مامِ وطن به گوش دلش می زند نهیب: / تا کِی از این شکیب! تا چند از این درنگ؟!

اندوهگین، به دفترِ میهن کند نگاه / خواند به برگ برگِ وطن سوکنامه ای

نقشی نه از امیدی و رنگی نه از نشاط / نی چنگ و رود و بانگِ سرود و چکامه ای

کشور نِزارِ فقر و اسیرِ غمِ خراج / مردم دچار نیستی و رنج و احتیاج

ای بس غرورِ خم شده در جست و جوی نان / دیگر نه از سخنور و از پارسی نشان

در کشورِ غریب به  بازارِ تازیان / چوبِ حراج خورده به بالای گلرخان

وان دلبران که گلبنِ این خانه بوده اند / از دیده سیلِ اشکِ دمادم گشوده اند

                                                                  

 

 یعقوب بر سیاهی شب خیره می شود / بر بارگاهِ ایزدِ جان سجده می برد

نالد که: ای خدای کهن ملکِ سروران / این خاک را ز رستمِ دستان بود نشان

هرگز مباد خانه بیدادِ دشمنان

 

من بر مدارِ دادم و بر دادگستری / بیزارم از دروغ و بری از ستمگری

سوگندِ من به نار و به نور و به مهر و جان / دادارِ کردگار و فرازندۀ جهان

اینک، به نام و یادِ تو پیمان کنم درست / حاشا که رایِ من شود اندر میانه سست

با نقدِ جان ز ریشه من این فتنه برکنم / سوزان شرر، به خرمنِ بیگانه افکنم

بازو گشاده ،آن گزیده یلِ ملکِ سیستان/ آن رویگر تبارِ جوانمرد و پهلوان

پتکِ گران گرفت به بازوی پر توان / تا آورد دوباره به جو آبِ رفته را

وان آبروی خاکِ به خونابه خفته را

 

مردانه بود و نانِ جوین در نگاهِ او / گویی بهین خوراک و نکوتر نواله بود

یادِ شکوه و دولتِ دیرینِ سرزمین / در جانِ او چو جوششِ می در پیاله بود

گردِ نژاده ، با خرد و رای آهنین2/ سودای  باژگونیِ  بیگانگان  گرفت

تاریخِ دیر پای و سخن گفتنِ دری3/ با کوششِ دوبارۀ او باز جان گرفت

وین سرزمینِ غمزده، توش و توان گرفت / لیک این همه بسنده نبودش به روزگار

از بیمِ بدنهادی آن تیره گوهران / پیوسته دیده اش سوی بغداد خیره بود

وانگه که خسته جان به شبِ تار می غنود / اندیشه اش ز دشمنِ مکار تیره بود

گویی روانِ مامِ وطن در سکوتِ شب / در گوشِ او به نالۀ غمبار می سرود:

" تا دستگاهِ ظلمِ خلافت بود به پا / هرگز نمی شود دلم از چنگِ غم رها "

 

با آن که معتمد همه از بیمِ خشمِ او 4 / وز آتشین گدازۀ پیدا به  چشمِ او،

فرمان نوشت و پنجرۀ آشتی گشود / فرمانِ او به سختۀ سندان اثر نکرد

وان کهنه کینه را که غمی جاودانه بود / دستانِ او ز سینه سوزان بدر نکرد 5

 

آنک سپاهِ جان به کفِ میرِ سیستان / چون تیرِ تیزِ در شده از چله کمان

یا تندری که سینه شکافد از آسمان / غران به سوی دشمنِ ایران روانه  گشت

جنگی گران بپا شد و جنگاورِ سترگ / با تیغِ جان شکار پیِ تازیان گرفت

با رایتی تنیده در آن مهرِ آب و خاک / رای شکارِ گرگِ بلند آستان گرفت

غافل ز حیله سازی و از دام گستری ! / چون تیغِ بی امانِ دلیرانِ جم نژاد

در تار و پودِ دشمنِ دون رخنه می نمود / ناگه به امرِ معتمد، آن خصمِ بد نهاد

دستی به روی لشکریان دجله را گشود / دستی دگر شراره به دام و ستور زد*

یکسو لهیبِ آتش و یکسو شتابِ آب / بانگ و خروش و ناله و فریاد و پیچ و تاب

چون دشنه ای به پیکرِ گردِ غیور زد

 

آشفته می گذشت و به زندانِ سینه اش/ کوهی گران ز جوششِ خشم و نهیب داشت

در پشتِ دیدگانِ نم آلوده از غمش / خورشیدِ خون گرفته ،لهیبی غریب داشت

گویی لبانِ بی سخنش می کشد غریو: " من ناگزیر میروم اکنون ولی بدان

تا هستم ای پلید مرا با تو کارهاست / گر مرگ ناگزیر گذارد مرا به خویش

در سر مرا هماره هوای شکار هاست"

 

سندانِ آهنین، پی درمان و چاره شد / رایش به درشکستنِ آن سنگِ خاره شد

با لشکری گزیده ز مردانِ کینه خواه / آمادۀ نبرد و ستیزی دوباره شد

 

آه و فغان ز دشمنی چرخِ کژ مدار / آیینِ کینه توزیِ این کهنه روزگار

کاو ناگهان به پیکرِ آن پیلِ استوار / دردی گران نشاند و ربودش ز کف قرار

 

روز از غلافِ تیرۀ شب وارهیده بود / خورشیدِ زرنگار ز نو بردمیده بود

بر خیمه گاه سادۀ یعقوبِ قهرمان / نقاشِ باد سایه و روشن کشیده بود

با چهره ای ز جوششِ اندیشه پر ملال / گردِ گران، به بسترِ خود آرمیده بود

 

نـَک قاصدی ز جانبِ بغداد می رسید / فرمانی از خلیفۀ شیاد می رسید6

یک نامه هم به شیوۀ دلداری و کرم / از آن نمادِ فتنه و بیداد می رسید

 

چون پیکِ معتمد به ادب بر در ایستاد/ وان نامه و نبشتۀ او در میان نهاد

یعقوبِ برگزیده هم او را به مهر خواند / قرصی ز نان و تیغۀ شمشیر در میان

بر پیشگاهِ سفرۀ پر مایه اش نشاند / وان گه چُنین  به شیوۀ مردان زبان گشود:

" مردی سپاهی ام من و ایران سرای من / خاکِ رهش  به دیده بود توتیای من

با دشمنِ وطن نبود آشتی مرا / بر گو تو با خلیفۀ خود ماجرای من

گر مرگِ ناگزیر بود سرنوشتِ من / گردد رها ستیزه گرِ بدکنشتِ من

ور زان که روزگارِ دگر باشدم به جا / این تیغِ تیز و مرگِ هماوردِ زشتِ من

ور بختِ من سیه شود و روزِ او سپید/ نانِ جوین بهینه و شیرین خورشتِ من"

 

از آن زمان گذشته خزان و بهارها / ویرانه گشته پیکرِ این خانه بارها

از روزهای روشن و از شام های تار / دارد وطن به سینه بسی یادگارها

 

یعقوب رفت و کشورِ ایران نمی رود / این سرزمین زبونِ انیران نمی شود

گویی روانِ مامِ وطن تا جهان بپاست / چون خونِ تازه ای به رگِ گهنه می دود

 

ما پیروانِ راهِ هزاران ستاره ایم / بی نام و بی نشانه ولی بی شماره ایم

آیینه دارِ آن همه گردانِ رفته ایم / گردآفرید و رستمِ این گاهواره ایم

 

«یعقوب اگر نماند نمویم به ماتمش / پاینده باد کشورِ ایران و پرچمش

در گوشم این چکامۀ زیبا چه خوش نواست

ایران بجاست تا که بلند آسمان بجاست»7

 

پی نوشت ها:

1-   یعقوب پسر لیث سیستانی، رویگر زاده ای است که در سال دویست یا دویست و یک خورشیدی، در روستای قرنین در نزدیکی شهر زرنگ "زرنج" زاده شد.

وی نخست در جرگه عیاران در امد. عیاری " ایاری" " ای یاری" نظام کهنی است که با عرفان ایرانی همواره در پیوند بوده و از دیدگاه مردمی بسی ارزشمند است. یعقوب و عیاران سیستانی، با ایستادگی و نبردی دلاورانه، استقلال ایران را به دست اوردند و پایه گذارِ نوزایی فرهنگی ، ادبی و علمی گشتند.

وی یکی ازبرجسته ترین پیشوایان ایرانی پس از تازش اعراب است که در کوتاه کردن دست بیگانگان از این سرزمین فداکاری را به کمال رسانده است. وی  پس از دو سده ، زبان پارسی دری را به عنوان زبان رسمی دیوانی و درباری برگزید وفرمان داد تا تاریخ ایران کهن "خدای نامه" راکه در تازش اعراب به حبشه رفته و از انجا به دکن رسیده و پراکنده شده بود باز آوردند و دستور داد تا آنچه را که به زبان پهلوی نوشته شده بود به پارسی برگرداندند و از زمان خسرو پرویز تا پایان کار یزدگرد را بدان افزودند. وی سرایندگان و دبیران را از به کار بردن زبان عربی نهی کرد و در آستانه زوال زبان پارسی، عصر تازه ای گشود و راه را برسرایش شاهنامه و دیگر شاهکار های پارسی هموارنمود.

یعقوب، در سال  دویست و چهل خورشیدی، به یاری مردم سیستان نخستین دولت مستقل ملی پس از تازش عرب را بنیان نهاد وپیش از پرداختن به بخش های غربی و شمال غربی، به امور اجتماعی شهر پرداخت. سپس خراسان، گرگان ،فارس و کرمان را آزاد کرد و آماده نبرد با خلیفه بغدادشد.

در سال دویست و پنجاه و شش  خورشیدی به سوی بغداد لشکر کشید و با حمله برق اسا گروهی از دشمنان را به خاک افکند ولی با نیرنگ دشمن روبرو گشت و ناچار عقب نشینی نمود. از آنجا به شوش و شوشتر و پارس و جندی شاپور رفت تا آماده رویارویی دوباره با خلیفه گردد ولی در بستر بیماری افتاد و بدرود زند گی گفت.

یعقوب یازده سال و نه ماه پادشاهی نمود. وی بر خراسان و سیستان و کابل و سند و فارس وکرمان و خوزستان فرمانروایی داشت. در مکه و مدینه به نامش خطبه می خواندند و او را ملک الدنیا می نامیدند. وی مردی دلیر، در برابر سختی ها مقاوم، وقت شناس ،سخت کوش ،بردبار ،شکیبا و نافذ بود .غذایش ساده ، نان و پیاز و تره و ماهی بود.به هنگام خواب سپرش را بالش می کرد و برحصیری میخفت.یکی از دشمنان به خاطر اراده پولادینش به وی لقب سندان داده بود. مزار این بزرگ مرد سیستانی درچند فرسخی شهر دزفول در قریه شاه اباد است. بسیاری بر این باورند که آنچه که به نام مقبره دانیال نبی از ان یاد می شود ، آرامستان یعقوب لیث می باشد. یعقوب خود را از فرزندان انوشیروان پادشاه ساسانی می دانست و آرزو داشت که بتواند نسب خود را زنده کند.

در روایات آمده است که پس از تازشِ اعراب، کیخسرو و ماهان،دو پسر از فرزندان انوشیروان،به دزفول امدند و در پناه بزرگمردی، استقرار جستند و پس از بیش از دو سده، فرزندان کیخسرو، از بیم اعراب ، به دژ هفتواد کرمان رفتند و لیث پدر یعقوب ، به سیستان جا گرفت.

 

2-   یعقوب پس از شنیدن قصیدهایی که در ستایش وی به زبان عربی سروده شده بود و در حضور همگان،با آوای بلند گفت: چیزی که من اندر نیابم چرا باید گفت؟

این سخن تاریخی او سبب شد که منشیان و سرایندگان به پارسی روی آوردند و نامه های دیوانی را به پارسی نوشتند. از کارهایی که به دستور یعقوب انجام گرفت،

ترجمه تاریخ ملوک عجم،گرد آوری و تنظیم تاریخ فرهنگ و تمدن ایران از گاه کهن تا پایان کار ساسانیان است.بدینسان وی بنیانی نهاد که برپایه آن شاهنامه پدید آمد و زبان دری جان گرفت.

 

3-   هنگامی که یعقوب به خوزستان رسید و قصد بغداد کرد،معتمد خلیفه عباسی،از بیم او نامه ای نوشت و در آن حکمرانی سرزمین هایی را که یعقوب خود بر آنها چیره شده بود به او بخشید. پاسخ تاریخی یعقوب به خلیفه خواندنی است.

4-   در رویارویی سپاه یعقوب با خلیفه،در دیر عاقول، نزدیک دجله،هنگامی که یعقوب و سوارانش از نهرآب می گذشتند، گماشتگان خلیفه به فرمان او بند را گشودند و آب همه صحرا را فراگرفت. آنها همچنین از پشت اردوگاه و دام و بنه او را به آتش کشیدند. پنج هزار شترهمگی سوختند و مردان و اسبان بسیار از ضربه گروهه کور شدند. یعقوب نیز زخم برداشت.

 

5-   هنگامی که یعقوب در بستر بیماری افتاده بود،فرستاده ای از سوی خلیفه رسید. خلیفه در نامه ای او را به خاطر جنگ طعنه زده و به فرمانبرداری خوانده و امارت عراق و خراسان را به وی پیشنهاد کرده بود.

 

6-   دو بیت پایانی سروده، برگرفته از چکامه زیبای"پاسخ یعقوب"،سروده چکامه سرای توانمند،زنده یاد پژمان بختیاری است که روانش به سپنتا مینو باد.

 

 

 

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد