چهارباغ، سر دوراهی بودن یا نبودن!
خاطرهانگیزترین خیابان ایران چشم به راه زندگی دوباره است. مترو گلویش را تراشیده و انبوه بناهای نورسته هویتش را بر باد فنا دادهاست. اما حالا رهانیدن دلگشاترین چهارباغ ایران از دود و آهن امید بی نشان شده است. چهارباغ اصفهان اولین خیابان طراحیشده با فضاهای متناسب شهری در ایران است؛ جایی که حالا دیگر گردشگران، آن را با بناهایی چون مدرسه چهارباغ و بازارچه بلند در میان ردیفی از بوتیکها و پاساژها میشناسند و روزنامهنگاران از این محور تاریخی به عنوان اولین قربانی عبور مترو یاد میکنند.
به گزارش معصومه شهباز در CHN، طرح احیای چهارباغ با دورنمای تبدیل به یک محور پیاده با گذشت چهل سال هنوز اجرا نشده و مسئولان شهری معتقدند که بعد از ساخت مترو و تسهیل در حمل و نقل، در گامهای بعدی خیابان چهارباغ به محور پیاده تبدیل میشود. این در حالی است که پروژه مترو سالها اصفهان را چون کلاف سردرگمی در هم پیچانده است. تونل مترو در سال 87، بدون تایید سازمان میراث فرهنگی و بر خلاف مصوبه شورای عالی ترافیک از زیر چهارباغ عبور داده شد و بعد ازآن، عبور مترو از این مسیر منوط به تایید دانشگاه علم و صنعت تهران شد.
بنا به نظر کارشناسان تهیهکننده طرح چهارباغ، در بازنگری طرح تفضیلی اصفهان اگرچه ممکن است لرزشهای ناشی از عملیات حفاری تونل و بهرهبرداری از آن ملموس نباشند اما در فرایندی چند ساله این لرزشها منجر به آسیبهای جدی برای سازههای تاریخی این محور میشود.
اما در خصوص آنچه که از آن به عنوان طرح پیادهروسازی چهارباغ یاد میشود، ایجاد پارکینگ به قدر کافی، جزء اصلیترین تمهیدات است. ایجاد دسترسیها و خیابانهای کمکی با فاصلههای عرضی کم به پارکینگهای که نزدیکترین موقعیت را به محور چهارباغ داشته باشند از مهمترین نیازهای اجرایی شدن طرح پیادروسازی چهارباغ است. بدون شک نبود رضایت بازاریان و گردشگران در این خصوص، احیاء چهارباغ را دچار گرهکوری میکند که تا چهل سال دیگر هم باز نمیشود.
مرگ چهارباغ با دخل و تصرف
«مهندس محمود درویش»، عضو انجمن "مفاخر معماری ایران" در مورد طرح پیادهرو سازی چهارباغ میگوید: «در اولین طرح جامع اصفهان که شرکت مشاور ارگانیک ارائه داد، پیادهرو سازی و احیاء چهارباغ مطرح شده بود. در این راستا خیابانهای شمسآبادی و باغگلدسته طراحی و اجرا شد اما بعد از گذشت سی سال به دلیل ساخت و سازهای بیرویه، این اقدام در بوته فراموشی است.»
درویش بناهای خیابان چهارباغ را که بیشتر متعلق به دوره پهلویاند، جزء کاراکتر بافت چهارباغ میداند و یادآور میشود: «اگر این ابنیه با دو ردیف راستههای بازار جایگزین شوند، این اتفاق خوبی برای چهارباغ نیست.»
وی در ادامه میافزاید: «اگر طرح پیادهروسازی چهارباغ به همراه احیاء و بازسازی بناهای واجد ارزش تاریخی اجرا شود، میتوانیم یکی از زیباترین خیابانهای منطقه را داشته باشیم. بدیهی است اگر بتوانیم ساختار خیابان و مادیهای آن را که حدود 70 سانتیمتر زیر کفسازی فعلی چهارباغ قرار دارند نمایان کنیم، مقدار زیادی به ارزش تاریخی چهارباغ فعلی افزود میشود.»
رییس انجمن "مهندسان معمار و شهرساز اصفهان" با اشاره به دخل و تصرفهای مجریان طرحها گفت: «در حال حاضر شرکت مشاور باوند مسئول تهیه طرح چهارباغ در بازنگری طرح تفضیلی اصفهان است. بعید به نظر میرسد طراحان و مشاوران چهارباغ تغییرات غیرعلمی برای بدنهسازی چهارباغ پیشنهاد دهند، اما وقتی طرحها به دست دستگاههای اجرایی میافتد با دخل و تصرف آن و تصمیماتی که پشت درهای بسته گرفته میشود، طرحها آن گونه که باید اجرا نمیشوند.»
از ترافیک چهارباغ تا رویای پیادهرو شدن
در حال حاضر طرح تفضیلی اصفهان به صورت رسمی از اداره کل راه و شهرسازی به شهرداری ابلاغ شده ولی ضوابط آن هنوز ابلاغ نشده است.
«مهندس مصطفی بهبهانی»، رییس سازمان نظام مهندسی اصفهان میگوید: «چهارباغ به عنوان محور تاریخی، از طرحهای ویژه طرح تفضیلی اصفهان است. مشاوران و کارشناسان امر باید در قدمهای کارشناسی به جزییات آن پرداخته و طرح چهارباغ را تهیه کنند.»
این عضو شورای شهر، سیاست کلان مدیریت شهری را توسعه حمل و نقل عمومی میخواند و میگوید: «ما نمیتوانیم همه تمهیدات را برای پارکینگسازی در این محدوده مهیا کنیم و اصولا اعتقادی نداریم که در مرکز شهر پارکینگ ایجاد شود. اگر خط مترو راه بیافتد، قطعا بار ترافیک در این محدوده برداشته میشود.»
در عین حال «سید کریم داوودی»، نایب رییس شورای شهراصفهان با بیان اینکه تا دو ماه آینده خیابان باغگلدسته به طور کامل راهاندازی میشود، میگوید: «ادامه خیابان باغگلدسته تا دو ماه آینده بازگشایی میشود و بعد از مطالعات کامل و تایید شورای عالی ترافیک به دنبال پیادهرو سازی چهارباغ هستیم.»
پیش از این، خیابان شمسآبادی به عنوان کمکی خیابان چهارباغ در موازات آن احداث شده بود اما با صدور مجوز ساخت مجتمعهای پزشکی چندین طبقه، دیری نپایید که این محور خود به یکی از مراکز ترافیک تبدیل شد.
با این شواهد باید گفت تمهیدات لازم برای پیادهرو سازی چهارباغ که یکی از شرایط احیا آن محسوب میشود، تنها احداث خیابان باغگلدسته نیست؛ بلکه این امر مستلزم ضوابط فنی برای ساخت و ساز نه تنها در بدنه چهارباغ بلکه در محوطههایی بین چهارباغ تا خیابان شمسآبادی و خیابان باغگلدسته است.
چهارباغ فرهنگی یا چهارباغ تجاری!
اما چهارباغ فراتر از محل آمد و شد سوارهها و پیادهها، به سبب داشتن باغهای فرحبخش با کوشکهای بینظیر و سردرهای باشکوه، دارای کاربری تفریحی ـ گردشگری نیز بوده است. اما حالا با گذشت 433 سال از عمراین خیابان خاطرهانگیز، باغها و سردرهایش ویران شدهاند و جای آنها را بناهایی با کاربری تجاری ـ مسکونی گرفته است.
مدرسه چهارباغ، بازارچه بلند، کاروانسرای عباسی از عناصری بودند که در دورههایی متاخرتر از سال ساخت چهارباغ در این خیابان ساخته شدند.
در حال حاضر از مجموع باغها و سردرهای دو سوی چهارباغ تنها باغ بلبل و ویرانههای سردر باغ خیمهگاه باقی ماندهاست. در بدنه شرقی چهارباغ، بعد از مدرسه چهارباغ با رواقهای بلندی که حاشیه خیابان را مزین کردهاند، مجتمع تجاری سه طبقهای به سمت دروازه دولت و سردر خیمهگاه در حال توسعه است.
در آن سو، بدنه غربی چهارباغ نیز با ردیف طویلی از مغازهها و پاساژهای بیقواره، چهرهای درهم و مشوش یافتهاست و در این میانه تنها بنایی که در بدنه غربی با بافت این خیابان تناسب دارد، بنای تاریخی «هتل جهان» است.
طرح احیا دولتخانه صفوی در دستور کار سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان است و بر اساس این طرح بدنه شرقی چهارباغ در غالب "مجتمع تجاری،فرهنگی چهارباغ عباسی" نوسازی شده است.
طرح احیا بدنه شرقی چهارباغ نیز گرچه توسط کارشناسان میراث فرهنگی برای سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری تهیه شده و به تایید میراث فرهنگی هم رسیده اما بعد از اجرا شدن آن مورد انتقاد شدید کارشناسان قرار گرفت.
عرصه طرح بدنهسازی شرقی چهارباغ حد فاصل بازار هنر تا دروازه دولت است. سازمان نوسازی و بهسازی اهداف این پروژه را احیا هویت تاریخی، فرهنگی محور چهارباغ عباسی، ساماندهی مشاغل شهری موجود در بدنه شرقی چهارباغ عباسی، ارایه الگوی معماری ایرانی ـ اسلامی در ترکیب با زیباترین محور تاریخی ایران و ارتقاء شان و منزلت محور چهارباغ و زمینهسازی برای جذب گردشگران اعلام کردهاست.
با عملیاتی شدن این طرح، ساختمان سه طبقهای با نمای آجر مشتمل بر 107 باب مغازه در طبقه اول، 102 باب مغازه در طبقه همکف و 85 باب مغازه در زیر زمین بوجود میآید. کارشناسان معتقداند این راسته بازار هیچ سنخیتی با بافت و هویت واقعی چهارباغ ندارد.
«حسین جعفری »، رئیس سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اما در این خصوص میگوید : «این طرح در حدود 40 سال بلاتکلیف بود. در نهایت کارشناسانی از سازمان میراث فرهنگی انتخاب شدند و طرح بدنه سازی چهارباغ تدوین شد و زیر نظر کمیته ویژه میراث و شهرداری بررسی و به تایید سازمان میراث فرهنگی کشور رسید.»
وی در خصوص احیا سر در هشت بهشت و سر در خیمهگاه میگوید: «آنچه که به عنوان سردر هشت بهشت ساخته شده موقتی بوده و هر زمان به مستندات تاریخی در خصوص طرح آن برسیم، طرح اصلی با بررسیهای بیشتر احیا میشود. طرح سردر خیمهگاه نیز در سازمان میراث فرهنگی است که مطابق با آن این سردر احیاء میشود.»
اما در این میان نکتهای که نمیتوان دور از نظر داشت ظرف محدود اجرایی سازمان میراث فرهنگی با بودجههای ناچیز است. عرصههای تاریخی هویتشان را از سویی در ناهمسویی سازمان میراث فرهنگی و شهرداری از دست میدهند و از سویی دیگر با شانه خالی کردن سازمان میراث فرهنگی از مسئولیتهایش، شهرداری به ناچار برای سامان دادن اوضاع ظاهری شهر به فکر چاره میافتد.
برگرفته از خبرگزاری میراث فرهنگی- عکس و گزارش از معصومه شهباز
با افتخار - وبلاگ شما در قسمت پیوندهای روزانه ی وبلاگ انجمن چارسوق کویر اردکان قرار گرفت.
سپاس
با درود و سپاس
پیوند به تارنگار شما نیز در ایران نامه ثبت شد.