ایران نامه

ایران نامه، پایگاه آگاهی رسانی میراث فرهنگی و طبیعی ایران و جستار های ایران پژوهی

ایران نامه

ایران نامه، پایگاه آگاهی رسانی میراث فرهنگی و طبیعی ایران و جستار های ایران پژوهی

دیوارنگاره‌های چهلستون 3


نگاهی به پرده نقاشی

پذیرایی شاه تهماسب یکم از همایون پادشاه هند

پژوهش: شیرین کسرایی (کارشناس امور فرهنگی و راهنمای کاخ-موزه چهلستون)

 

تابلوی نقاشی بزم پذیرایی شاه تهماسب یکم از همایون پادشاه هند، یکی از دیدنیترین آثار اصیل کاخ چهلستون است که با برخورداری از مضامین تاریخی و سیاسی ارزشمند، گوشه‌ای از روابط دیرینه بین دو کشور ایران و هند را که بر احترام متقابل بین دو ملت استوار است، نشان میدهد.

روش کار و ریزهکاریهای این اثر ماندگار، نمایانگر این مطلب است که نگارگر این اثر ارزشمند، آن سعی وافر و دقت لازم را جهت آفرینش یکایک تصاویر از لحاظ آرایش لباس، کلاه، گیسو، صورت، زیور آلات ، و سازها به کار برده و سه نوع از آلات موسیقی آن زمان شامل سه تار، دف، ارغنون را در این تابلو ترسیم کرده است.

سبک نقاشی این اثر ارزشمند مینیاتور است که از زمان پایتختی شهر اصفهان رواج یافت و با ترکیب مکتب تبریز، هنرمندان ممتازی نظیر رضا عباسی و شاگردانش را به دنیای هنر معرفی کرد. ویژگی‌های این پرده نقاشی را میتوان در چند بخش خلاصه کرد که به شرح آنها میپردازیم:

رنگهای به کار برده شده در این اثر به صورت طبیعی بوده و برای تکمیل آن از رنگ های معدنی یاحیوانی گیاهی استفاده شده است.

پرسپکتیو حجمی در همه زمینههای تابلو رعایت نشده و طبقات مختلف اجتماعی اعم از خاص وعام کاملاً از هم مشخص گردیدهاند.

قرینگی و موزونی در نقاشی شخصیتی این اثر مشاهده میگردد؛ به طوری که افراد سمت راست معادل و برابر نفرات سمت چپ  میباشند.

یک نوانختی، هم آهنگی و شفافیت و پاکی رنگها از دیگر عواملی است که در این اثر دیده میشود و این نکته در رنگ آمیزی شخصیتهای اصلی تابلو از شدت رنگی بیشتری برخوردار است.

 از نکات دیگر و جالبتوجه این تابلو، ایمان و اعتقاد به ارزشهای ملی و سنتی و توجه به ملیتایرانی است که به خوبی در این تابلو مشاهده میشود.

چهره افراد در این تابلو غالبا به صورت دوسوم رخ کشیده شده که این اشخاص با ریش و سبیل و تزئین عمامه از یک دیگر جدا شدهاند. ابروها و لبها شبیه به یکدیگر بوده و همه از یک حالت یکنواخت برخوردارند.

رنگ زرد درون نقاشی از طلایی با عیار بالاست که در لابهلای رنگهای دیگر مشاهده می گردد.

از مضمون نقاشی فوق چنین بر می آید که این اثر دیدنی دیدنی بین شاه تهماسب صفوی و همایون حاکم هندوستان است که همایون پادشاه هندوستان با لباس زرد رنگ کشیده شده در حالی که دستها را به طرف شاه ایران (تهماسب) دراز کرده است.

شاه تهماسب در این تابلو لباسی قرمز رنگ بر تن دارد که کلاه قزلباشش او از دیگر شخصیت های مجلس متمایز است. در آن زمان هنگامی که شاه به شکار میرفت، امرا و بزرگانی که همراه با او بودند پرهای مرغان شکاری نظیر باز یا قوش را به وی هدیه میدادند تا او این پرها را بر روی عمامه خویش نصب کند.

در طرف چپ نقاشی مقامات و لشکریانی دیده میشود که خلعتهایی را همراه با پادشاه هندی آورده اند. در سمت راست تابلو نیز درباریان و بزرگان قرار گرفتهاند که برحسب مقام و درجه در جایگاه خود ترسیم شده‌اند .

کشیده شدن میوهها در میانه نقاشی نشان از وفور نعمت و شور و حال در مجلس پذیرایی است.

سوالی که در این جا مطرح است این که چرا در مجالس پذیرایی پادشاهان صفوی با این که آنان پیرو شیعه دوازده‌ امامی بودهاند، از زنان رقصنده استفاده میشده است؟

 در پاسخ به این سوال میتوان گفت: چون  شخص شاه در راس امور و قدرت کشور قرار داشت،لذا هر تصمیم و عملی نیز با نظر او صورت می گرفت؛ در عین حال در مجالس رقص آن زمان اغلب زنان با ملیتهای گرجی، ارمنی، چَرْکَس (مردم‌ جنوب‌ اوکراین)‌ ، بودهاند و برای این کار در قصر سلطنتی تربیت شده و در کمال لطافت و پاکیزگی در قصر می زیستند تا وقتی که پادشاه برای آنها جهیزیه تهیه کند و آنها را به ازدواج یکی از بزرگان و امرا در آورد.

البته پوشش خانمها در این نقاشی نیز جالب توجه است چنانچه غالب آن ها کلاه (عرقچین) گرد و کوچکی دارند که آن را از زیر روسری بر سرمیگذاشتند و شال ظریفی که حاشیه آن در کمال زیبایی گلدوزی شده تا کمر آنان آویزان است. پیراهن زربفت این خانم ها که در زیر لباس های دیگر پوشیده شده و روی آن یک نیمتنه زریدوزی شده بسیار زیبا قرار دارد، بسیار جلب توجه می نماید. از دیگر پوشاک موجود در این نقاشی شلوار بلندی است که تا زیر قوزک پاها را فرا گرفته  وبدین ترتیب نیاز به پوشیدن جوراب نیز وجود نداشته  است و تنها برپا کردن کفش راحتی از چرم ساغری که برای مردان نیز مورد استفاده قرار می گرفت برای خانم ها کفایت مینمود.

نحوه آرایش این زنها نیز به این صورت بود که کف دستها و پاها و سرانگشتان را با حنا سرخمینمودند و چشمها را سرمه سیاه میکشیدند.  همچنین سرگونهها را با سرخاب قرمز تزیین کرده و گیسوان خود را به اشکال مختلف میپیچاندند.

در این تابلو و در کنار زنان رقصنده، تصویری از خواجهسرایان ملقب به (آغا) نیز دیده میشود که با ملیتهایی چون گرجی و چرکس و ارمنی، وظیفه محافظت از زنان حرم سرا و شاهزادگان صفویرا برعهده داشتند.

 در رابطه با این مجلس پذیرایی و علت وقوع آن نیز باید گفت که  همایون امپراطور  هندوستان و پسر "بابر" موسس سلسله "بابریان"، هنگام رسیدن به سلطنت ناچار شد به نبردی شدید علیه برادران عهد شکن خویش  و نیروهای افغان دست زند. این پادشاه  که دوبار از افغانها شکست خورده بود به جانب قندهار واقع در مرز میان امپراطوری ایران و هند گریخت و از آنجا به قصد دیدنشاه تهماسب به منطقه «قیدار نبی» واقع در حدفاصل خرمدره و سلطانیه زنجان در جمادی الاول 951ه.ق وارد شد. برای استقبال از او بزرگان و مردم عادی حاضر شدند تا همایون به سراپرده شاهتهماسب نزدیکتر شد. کمی بعد برادران شاه تهماسب یعنی بهرام میرزا و سام میرزا به دیدار وی شتافتند و پس از آن شاه نیز با دیدن همایون به استقبال او آمد.

 شاه تهماسب همایون را در آغوش گرفت و او را در طرف راست خود نشانید، سپس با مهربانی وفروتنی درباره سفر و سلامتی او سوالاتی نمود .

در این مجلس شاه ایران خطاب به پادشاه هندوستان گفت که مایل است کلاه قزلباشی را بر سراو گذارد و همایون نیز موافقت نمود. آنگاه شاه تهماسب با دست خود آن کلاه قزلباش را بر سر همایون گذاشت و همایون در مقابل  چندین قطعه یاقوت و زمرد و یک قطعه الماس بزرگ به وزن شش و نیم مثقال را به شاه تهماسب هدیه داد.

در آن مدت که همایون مهمان دربار ایران بود، شاه تهماسب تمام تلاش خویش را برای تغییر مذهب او به کار بست و به او پیغام داد که در صورتی که مذهب شیعه را بپذیرد از هیچ کوششی برای باز پس گیری قلمرو او فروگذار نخواهد کرد. اما همایون که در دین خود سرسخت بود در جواب شاه تهماسب پاسخ داد که آنچنان شیفته سلطنت نیست و در مذهب خود نیز پایدار خواهد ماند و تنها اجازه میخواهد تا عازم مکه شود. در این حال اطرافیان شاه از جمله بهرام میرزا برادرش ذهنیت او را نسبت به همایون تغییر دادند تا جایی که شاه را نسبت به همایون بدگمان کردندولی وساطتهای"مهینبانو سلطان" خواهرشاه تهماسب صفوی، این تحریکات را خنثی نمود وباعث شد تا تهماسب پیغام دیگری را توسط "قاضی شاه جهان" برای همایون پادشاه هندوستان بفرستد و از عزم راسخ خود برای مبارزه با سنیان تاکید کند.

 بالاخره "قاضی جهان شاه" همایون را متقاعد کرد که دستور شاه را بپذیرد و همایون نیز در حضور شاه تهماسب شروع به لعن دشمنان پیامبر کرد و مذهب شیعه را پذیرفت.

پس از این ماجرا شاه تهماسب بلافاصله دستور یک مهمانی و شکار را صادر نمود. در این مهمانی که سه روز به طول انجامید به مدعوین خلعتهای گرانبهایی داده شد و پس از اتمام جشن نیز شاه تهماسب خطاب به همایون  گفت که اگر در هر موردی قصور ورزیدهام، ایمان دارم که با سخاوتمندی خود آن را خواهی بخشید. همایون نیز در جواب و به نشانه احترام  دستهایش را به سمت پایین دراز نمود.

 دقایقی بعد دو پادشاه از یکدیگر خداحافظی کردند و همایون به قصد بازپسگیری حکومت از دست رفتهاش به سمت قلمرو خویش حرکت نمود. او توانست با کمک شاه تهماسب قلمروش را باز پس بگیرد و پس از پیروزی با گسیل داشتن پیکی نزد شاه تهماسب برای او درود و سلام بفرستد.


درباره دیگر دیوارنگاره‌های چهلستون در ایران‌نامه:

نبرد شاه اسماعیل یکم با شیبک‌خان ِ ازبک

آیین سَتی بر دیوارنگاره چهل‌ستون

نظرات 1 + ارسال نظر
Doroud 16 شهریور 1391 ساعت 05:35 ق.ظ http://dehgani.persianblog.ir

دست مریزاد عالی بود

درود و سپاس

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد