ساخت هتل در حریم آتشگاه از دیدگاه کارشناسان

ساخت هتل در حریم آتشگاه اصفهان

تجاوز به حریم قانون

گفت و گو با کارشناسان: حسین رایتی مقدم، علیرضا جعفری زند و شهرام زارع 

 

آتشگاه اصفهان، عکس: حسین شیرزادی

ایران‌نامه - معصومه شهباز: طبق نقشه و ضوابط حریم آتشگاه اصفهان، مصوب کمیته حرائم سازمان میراث فرهنگی به تارخ 6/9/1378  حریم درجه یک آتشگاه  باید به صورت باغات و زمین کشاورزی باقی‌مانده و هرگونه ساخت و ساز و احداث بنا در آن ممنوع است. در این مصوبه آمده است: «در صورتی که جهت استفاده از وسائل کشاورزی و نیاز کشاورزان به انبار و غیره نیاز وجود داشته باشد ساختن انبار، محل وسائل کشاورزی  و ماشین‌آلات، و استراحت‌گاه با تایید و نظارت سازمان میراث فرهنگی کشور در محدوده حریم درجه یک قابل اجرا خواهد بود.» اما همه این‌ها در حالی است که ساخت یک هتل با ارتفاع 14و نیم متر با استناد به کمیسیون ماده 5 در محدوده حریم درجه یک آتشگاه اصفهان در حال شروع و دور زدن قوانین حریم آثار تاریخی است، کمیسیونی که در سال 84 به این ساخت و ساز مجوز داده و اعضای جدید این کمیسیون در سال 90 بار دیگر بر اشتباه  مسئولان در سال‌های گذشته دامن زده و حق خریدار زمین در حریم درجه یک را بر حق ملت از میراث فرهنگی و ملی کشورشان ترجیح دادند. باید گفت مصلحت اندیشی‌های امروزین تصمیم گیران شهر اصفهان نشان داد که تا چه اندازه دانش و آگاهی در مورد مسائل میراث فرهنگی نازل است. بگفته کارشناسان و باستان‌شناسان و با استناد به نقشه حریم آتشگاه، ساخت و ساز در حریم درجه یک اساسا غیر قانونی است. سازمان میراث فرهنگی با اعمال فشار و نظر ارگان‌های دیگر، عاقبت کوتاه آمد و از اقدام حقوقی خود در مقابل کمیسیون ماده  5 گذشت. این سازمان در نهایت با تمام مخالفت‌هایش به  ساخت هتل در غالب کاروان‌سرا با ارتفاع محدود بسنده  کرد  و طرح این هتل را که شامل یک حیاط مرکزی با ارتفاع بنای 3 متر در جبهه  اول و 12 متر در جبهه آخر بوده  را مورد تایید قرار داده است.

قبلا در محل مورد نظر برای ساخت هتل، کاروان‌سرایی حیاط‌دار از نوع چند ضلعی که در مناطق مرکزی ایران معمول بوده قرار داشته است. کاروان‌سرایی که تخریب شده و حتی اثری از شالوده‌های آن هم نیست. گفته می‌شود با ساخت هتل یاد شده، کاروان‌سرایی که به دست مالک برچیده شده، احیاء خواهد شد و این توجیهی حیرت‌آور است که چگونه کاروان‌سرایی را با تخریب احیاء می‌کنند، گویا در ایران امروز اول تخریب و بعد احیاء می‌کنند. 

 اما گذشته از اینها باید گفت احیاء کاروان‌سرا باید به صورت علمی صورت بگیرد. کاروان‌سراهای حیاط دار با انواعی شامل کاروان‌سراهای مدور، کاروان‌سراهای چند ضلعی، کاروان‌سراهای دو ایوانی، کاروان‌سراها با تالار ستون‌دار، کاروان‌سراهای چهار ایوانه بوده که کاروان‌سرای مذکور هم از نوع حیاط‌دار چهار ضلعی بوده  و در صورتی که بنا بر  احیاء آن است باید با جمع‌آوری اطلاعات لازم از ساخت و طرح قبلی کاروان‌سرای تخریب شده باشد. ارتفاع کاروانسراها معمولا 3 یا چهار متر بوده که در صورت دو اشکوبه بودن هم این ارتفاع از 6 متر تجاوز نمی‌کرده است. ارتفاع 12 یا 18 متر در برخی از کاروان‌سراها نیز وجود داشته اما کاروانسرای یادشده، ارتفاعی در حد 3 یا 4 متر داشته است.

از سویی تعیین حریم آثار تاریخی بر اساس قانون  مصوب مجلس  شورای اسلامی به عهده سازمان میراث فرهنگی است و سازمان میراث فرهنگی به وسیله کارشناسانش این تکلیف قانونی را دارد که برای بناهای تاریخی حریم تعیین کند. 

 حسین رایتی‌ مقدم برگزارکننده کارگاه «شناخت و اهمیت حفاظتی حریم» در ایکوموس ایران، در مورد حریم آثار تاریخی می‌گوید: «همچنان که برای  میدان نقش جهان هاله‌ای  اندیشیده و طراحی شده تا حرمت این میدان یگانه در جهان حفظ شود و تمامی  رفتارهای اجتماعی، عمرانی، ساخت و سازها و تحرکات شهری باید حالت فروتنانه توسط ضوابط پیدا کند و بعد وارد میدان شود، عین این کار برای زاینده رود، پل‌ها و منظرهای ییرامون آن و همچنین آتشگاه صورت گرفته است.»

عضو هیات مدیره کمیته ملی ایکوموس ایران، با اشاره به این‌ که آتشگاه اصفهان بخشی از تاریخ معماری و شهرسازی این مملکت را از دوران عیلامی در خود جای داده می‌گوید: «اوج معماری ایران معماری اسلامی ـ ایرانی است ولی ریشه‌های این معماری باید در جاهایی چون آتشگاه اصفهان جستجو بشود. آتشگاه به لحاظ طبیعت و محیط زیست اطراف با وجود زاینده رود یک محیط طبیعی بی‌مانندی بوده و هست که حریمش هم از سال‌ها پیش تعیین شده  و تجاوز به این حریم به دست هر کس که باشد یعنی تجاوز به مصوبه مجلس شورای اسلامی.»

مهندس رایتی‌ مقدم،  در خصوص احیاء کاروان‌سرا آن هم با ارتفاع  12 متر تاکید می‌کند: «معمولا کاروان‌سراها 3 یا 4 متر ارتفاع بیشتر نداشته اند مگر سردرهای شکوه مند کاروان‌سراها که تنها مقداری ارتفاع بیشتر داشته اند. اینکه به ارتفاع 12 متر اشاره شده ، این حرف قابل درکی برای من نیست.»

وی  در ادامه یادآور می‌شود: «اگر کاروان‌سرایی در مکان یاد شده وجود داشته، باید  همان کاروان‌سرا را با اطلاعاتی که می‌توان از آن  کسب کرد، حتی اگر تخریب شده باشد و آثار و شالوده‌هایش آنجا وجود داشته باشد، طرح احیایش را تهیه و افتتاح علمی کرد.»

دکتر علی‌رضا جعفری‌زند، باستان شناس نیز با تاکید بر غیر مجاز بودن ایجاد ارتفاع در حریم درجه یک می‌گوید: «حتی در حریم درجه دو ارتفاع نباید بیشتر از 12 متر باشد که البته بستگی به تصمیمات سازمان میراث فرهنگی دارد، معمولا در اطراف حریم درجه یک اگر ساخت و سازی باشد، می‌توانند از طریق زمین اقدام کنند، از منهای 60 بروند پایین‌تر و در عمق، بنا را ایجاد کنند، ضمن این که  ارتفاعش از دو سقف بالاتر نیاید.»

این کارشناس حقوقی ابنیه در دادگستری با بیان این که متاسفانه بر اساس یکسری تصمیم‌گیری‌های خصوصی قوانین تغییر پیدا می‌کنند، یادآور شد: «مسائل حقوقی حرایم در غالب یک جلد منتشر شده و در دفتر فنی میراث هم وجود دارد و بر آن اساس ساخت و ساز در حریم درجه یک مجاز نیست. اگر این بنا ساخته شود و شاکی داشته باشد،  پیرو قوانین حریم ابنیه تاریخی با نظردهی کارشناسان ابنیه در دادگستری، تخریبش می کنند.» 

شهرام زارع، باستان‌شناس نیز می‌گوید: «در چند سال اخیر در ضوابط مربوط به عرصه‌ها و حریم‌ها به خاطر سیطره مدیران غیر متخصص  و سیاست زده، خلل ایجاد شده از جمله آتشگاه که به همین روز افتاده  و این اساسا توجیح قابل قبولی نیست.»

مهندس زارع اضافه می‌کند: «من فکر نمی‌کنم هیچ جای جهان کسی راضی شود میراث بشری و ملی را نابود بکند و از این مساله سود ببرد که در این راستا رفاه اجتماعی ایجاد بکند. پاسخ روشن این است که حریم درجه یک و عرصه محوطه آتشگاه توسط کارشناسان تعیین شده و باید محترم شمرده بشود. هتل بارها و بارها می‌تواند  ساخته بشود اما مخدوش شدن عرصه  و محوطه باستانی  یک امر بازگشت ناپذیر است که به هیچ وجه دیگر قابل جبران نیست.»

زارع در مورد عرصه‌ها و حرایمی که مصوب سازمان میراث فرهنگی هستند تاکید می‌کند: «ضوابطی وجود دارد که بر اساس آن‌ها  هرگونه دخل و تصرف در منطقه امکان‌پذیر نخواهد بود. اگر عرصه و حریم آتشگاه توسط کمیته حرایم سازمان میراث فرهنگی تعیین شده، باید این سازمان اقدام حقوقی کند.»

وی افزود: «در حریم درجه یک با محدوده هزار متری اجازه ایجاد ارتفاع داده نمی‌شود و اگر حد ارتفاعی هم داده شود در حریم درجه دو و به اندازه 2 یا 3 سقف است یعنی ارتفاع فراتر از 12 متر نمی‌تواند باشد.»

بناهای به جا مانده بر فراز کوه آتشگاه  از خشت‌های ضخیمی که به وسیله ملاط رُس و قطعات نی به یکدیگر متصل شده‌اند، ساخته شده  و بنیاد یک معبد ایرانی است. بررسی باستان‌شناسان نشان می‌دهد  که بناهای  فراز این کوه دارای دو دیوار بستر خشتی بوده که گمان می‌رود از بنایی از سده ششم پیش از میلاد برجا مانده است  و در سده سوم میلادی به  آتشکده‌ای  جهت فروزان کردن شراره‌های آتش جاویدان تبدیل شده باشد. در حال حاضر شواهد و عکس‌ها  نشان می‌دهند که دیوارهای آتشگاه طی سال‌های اخیر خراب شده‌اند و بقایای باروی آتشگاه در همین سال‌ها  برچیده شده است. جاده نجف آباد ـ اصفهان  که حریم آتشگاه را در دهه 30 یا 40  بریده، بعد از تعیین حریم آتشگاه  تعریض شده و با ساخت هتل درحریم آتشگاه  همه حاکی از آن خواهد بود که قانون‌شکنی آشکارا صورت می‌گیرد و کسی هم چیزی نمی گوید!

از سویی دیگر استقرار سایت پدافند هوایی در دامنه  تپه آتشگاه، رفت و آمد بی‌رویه، اقدامات حفاظتی ضعیف و مرمت دیرهنگام همه و همه آتشگاه را در معرض خطرات جدی قرار داده است.