ایران نامه

ایران نامه، پایگاه آگاهی رسانی میراث فرهنگی و طبیعی ایران و جستار های ایران پژوهی

ایران نامه

ایران نامه، پایگاه آگاهی رسانی میراث فرهنگی و طبیعی ایران و جستار های ایران پژوهی

خانه‌های تاریخی اصفهان، بخش هفتم:

 

 در صورت ادامه بی توجهی‌ مسئولان:

خانه تاریخی پناهنده، به طور کامل ویران خواهد شد

ایران‌نامه- مهدی فقیهی: خانه پناهنده به عنوان یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی اصفهان، بازمانده از اواخر دوره صفوی که در تاریخ ۱۳۵۴/۹/۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، به خاطر بی‌توجهی سازمان‌های ذیربط و عدم همکاری مالک خصوصی، در وضعیت بسیار تاسف‌باری به‌سر‌می‌برد و در صورت ادامه یافتن این روند، به زودی به طور کامل ویران خواهد شد. در ضلع غربی خیابان چهارباغ پایین و در حد فاصل چهار راه تختی تا میدان دولت بازارچه‌ای قرار گرفته که به «بازارچه حاج محمدعلی» معروف است. پس از عبور از این بازارچه و گذری(1) که در امتداد شمالی آن قرار دارد، در ضلع شرقی کوچه، با کمی فرو نشستگی از معبر کناری، به خانه‌ای قدیمی برمی‌خوریم که با مساحت چند هزار متری خود، یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی اصفهان به شمار می آید. تاریخچه این خانه وسیع و زیبا به اواخر دوره صفوی یا اوایل دوره قاجار باز می‌گردد که به نام آخرین مالکش «پناهنده» خوانده می‌شود.  

     

این خانه که در اثر متروک ماندن و بی‌توجهی دچار آسیب‌های فراوانی شده، در جبهه میانی دارای میان‌سرای(2) نسبتا وسیعی می‌باشد که در گذشته باغچه‌هایی به شکل قرینه در اطراف آب‌نمای (3) مرکزی آن بوده است. ارکان(4) اصلی این خانه به مانند دیگر بناهای تاریخی در دو سوی شمالی و جنوبی و بخش‌های کم اهمیت‌تر در بخش  شرقی خانه قرار دارد.  

در ضلع شمالی، نشیمنی(5) دیده می‌شود  که به واسطه کفش‌کن‌هایی(6) به اتاق‌های کوچک‌تر جانبی مرتبط می‌شود. در این اتاق‌ها که به‌خاطر تخریب های گسترده سال‌های اخیر انباشته از آوار هستند، بجز خطوط تزئینی اطراف تاقچه‌ها و قطاربندی‌های حواشی تاق‌ها(7) و نقوش اسلیمی و ختایی(8) درون بالا تاقچه‌ها (9)، شومینه‌های دیواری و ارسی(10) بالارونده اتاق سه‌دری(11) مرکزی نیز قابل توجه به نظر می‌رسند.  

                          

                          

                          

                                       عکس‌های خانه پناهنده از مهدی فقیهی

در ضلع شرقی نیز بخش های  کم اهمیت خانه نظیر مطبخ (12)، انباری، سرویس های بهداشتی و ... قرار گرفته‌اند. اما در ضلع جنوبی خانه پناهنده که غالب ارکان اصلی بنا در آن قسمت واقع است، در بخش مرکزی، بنای چهار صفه (13) (صلیبی شکل) بسیار زیبایی قرار دارد که اتاق‌های تو در توی جانبی را به هم پیوند می‌دهد. در این فضای زیبا و دل‌انگیز، تاقی خیمه‌ای شکل(14)  مزین به مقرنس‌های(15)  پتکانه (16)  مدور به چشم می‌خورد که با نورگیری آیینه کاری شده، خطوط رسمی‌بندی(17) و تزئینات متنوع دیگر آراسته شده و به کمک لنگه تاق‌های گهواره‌ای (18) و قوس‌های (19) اطراف خود نگهداری می‌شوند. زیر این قوس‌های تیزه‌دار جناغی (20) را با اشکالی از ترنج‌های (21) تیره رنگ پوشانده‌اند و ازاره‌های (22) پرداخت شده اندود (23) گچی را نیز با نگاره‌هایی به شکل هندسی و با رنگ های قرمز، آبی و قهوه‌ای جلا داده‌اند.  

بالاتر از این قسمت جهت تزئین اطراف تاقچه‌ها و بالاتاقچه‌ها، از حاشیه و طره‌هایی (24) زیبا، و در قسمت میانی چهار صفه  نیز برای خنکای هوا و دل‌انگیزی فضا از آب‌نمایی مرمرین سود برده‌اند. راه دسترسی از محیط  مرکزی به دیگر فضاهای این بخش همچون شاه‌نشین (25)  و اتاق‌های اطراف به وسیله در و پنجره‌هایی چوبی صورت می‌پذیرد  که با هنر گره چینی(26)  توپر(27) یا مطبق(28) و ترکیبی از چینش آلت‌های (29) بریده شده چوب و آیینه در کنار یکدیگر فضای خاطره انگیز و رؤیایی را به تصویر می‌کشند.   

توضیحات:

1. گذر: همان کوچه اصلی.

2. میان سرا: حیاط مرکزی در هر بنا را گویند.

3. آب نما: نام دیگر حوض آب است.

4. ارکان: جمع رکن، اجزای مختلف ساختمان.

5. نشیمن: اتاق سه دری که برای سکونت اهالی خانواده بوده است.

6. کفش کن: فضایی نیمه باز که قبل از در ورودی تالار یا اتاق ها قرار گرفته و آنها را به فضای باز مرتبط می سازد این مکان برای گذاردن کفش نیز استفاده می شود.

7. تاق: نوعی پوشش منحنی شکل.

8. اسلیمی و ختایی: تزئیناتی که به شکل گل و بوته و بندهای مارپیچی شکل برای زیبایی جرزها و دیوارها بر روی آنها نقاشی یا گچ بری می کنند.

9. تاقچه: محلی در دیوار اتاق جهت گذاشتن اشـیاء مورد نیاز.

10. ارسی: پنجره زیبای گره‌چینی که معمولا یک طرف طولی تالار را می‌پوشاند و دارای پنجره‌های کشویی بالا رونده است.

11. سه دری: در خانه‌های ایرانی به اتاق خواب گفته می‌شد.

12. مطبخ: محل طبخ غذا (آشپزخانه).

13. چهار صفه: همان فضای چلیپایی که در اطراف دارای چهار ایوان باشد.

14. تاق خیمه‌ای: نوعی تاق که شبیه خیمه است.

15. مقرنس: نوعی از کاربندی متشکل از آلت‌های سه بعدی سوار بر هم.

16. پتکانه: به نوعی از مقرنس پلکانی گویند.

17. رسمی‌بندی: کاربندی متشکل از شبکه‌های هندسی که از قوس‌های غیر بارور متقاطع تشکیل شده اند .

18. تاق گهواره‌ای: تاقی شبـیه به گهواره.

19.  قوس: عنصری باربر یا غیر باربر که بر بخش‌های قائم بنا استوارند و کل آنها از یک کمان یا ترکیب چند کمان پدید می‌آید.

20. قوس جناغی: همان قوس تیزه دار.

21. ترنج: طرحی تزئینی که غالبا از اشکال هندسی چهارگوش با اضلاعی خمیده تشکیل می‌شود. 

22. ازاره: پوششی که از پایین تا فاصله حداکثر یک و نیم متری دیوار را می‌پوشاند.

23. اندود: به پوشش خارجی هر قسمت از بنا می‌گویند.

24. طره: تیر یا سطح افقی که به صورت معلق و بدون ستون از دیوار بیرون زده و فقط به یک سمت به بنا متصل است. پیش آمدگی جلو رخ بام که غالبا با چوب منقوش ساخته می‌شود و علاوه بر زیباسازی نما سطح آن را از بارندگی محفوظ می دارد.

25. شاه نشین: فضای فرو رفته‌ای که در میان یکی از اضلاع طولی و اصلی تالار، ایوان یا فضاهای دیگر قرار می‌گیرد که محلی مناسب برای نشستن و پذیرایی از میهمانان بوده است. در کاروان‌سرا به اتاقی گفته می‌شود که با سقفی بلند در پشت ایوان و مشرف بر صحن می‌باشد.

26. گره چینی: گره سازی با چوب که بیشتر در ساختمان مشبک به کار می رود.

27. گره چینی توپر: گره چینی مضاعف، نوعی از صنعت گره‌چینی که فضای خالی بین آلت و لغت در آن وجود نداشته باشد در این نوع گره‌چینی هرگونه عمل تزئینی مانند منبت کاری، خاتم و ... به‌روی قطعه‌های آلت و لغت صورت می‌پذیرد .

28. گره چینی مطبق: نوعی از صنعت گره‌چینی که در فواصل آلت و لغت‌های آن فضای خالی وجود داشته باشد، در زمان صفوی این فضاهای خالی غالبا با شیشه پُر می‌شدند.

29. آلت: به معنای وسیله یا واسطه است.

نظرات 11 + ارسال نظر
منجمی 8 مهر 1389 ساعت 10:18 ق.ظ http://beesfahanro.ir

ای وای بر ما.....

کاش پول داشتم می خریدمش!

هومن 8 مهر 1389 ساعت 11:40 ب.ظ http://freedom-science.blogfa.com

درود بر تو دوست گرامی
با نوشتاری در مورد {مغالطات} بروزم.
منتظر حضور گرم و دیدگاه با ارزشت هستم.
بدرود
جاوید باد ایران
زنده باد آزادی
نابود باد استبداد(از هر نوع)

سیامک 10 مهر 1389 ساعت 11:55 ب.ظ

سلام
دوست عزیز
واقعا برای این اداره میراث اصفهان متاسفیم
از این خانه ها در اصفهان کم نیست
فقط هم می گویند بودجه نداریم و...
ولی بودجه هایشان را صرف مرمت مساجد وتکیه ها وامامزاده های روستاها می کنند
ممنون از آگاهی رسانی تان
عکس گرفتن ازاین خانه بسیار دشوار است ومی دانم که به احتمال زیاد مجبور شدید که از دیوار آجری ساخته شده دور این خانه بالا روید
موفق باشید

درود
دوست عزیز
برای عکس گرفتن هماهنگ کردیم و بعد وارد شدیم و عکس گرفتیم و احتیاجی به بالار رفتن از دیوار نبود
به هر روی، از ابراز دیدگاه شما سپاس‌گزاریم

وقتی به دیدارش رفتم آنقدر که برای فرهنگ و موسیقی و هنر به یغما رفته این کشور نگران است از درد و بیماری خود نگران نیست[ناراحت]

شرافت ساوه 15 مهر 1389 ساعت 06:02 ق.ظ http://chsaveh.blogfa.com

سلام بر اصفهان برمردم هنرمند وتوانا

کاغذ اخبار 20 مهر 1389 ساعت 09:27 ق.ظ http://raheroshan86.blogfa.com/

با درود
وبلاگ خوب و پر محتوایی دارید با اجازه شما وبلاگ ارزشمند تان پیوند زده شد. برایتان آرزوی بهروزی دارم.
بدرود

متاسفانه وارثین این خانه زیبا در جدال در مالکیت و فروش این بنای با ارزشمند تن به تخریب روز به روز خانه رو داده اند

بهاره 18 آذر 1389 ساعت 09:28 ب.ظ

سلام آقای فقهی عزیز
من برای یک سری تحقیق و پژوهش بر روی خانه های اصفهان کار میکنم و از قضا این خانه نیز یکی از موارد مطالعاتی بنده است. خواستم بپرسم شما از این خانه یا سایر خانه های اصفهان خصوصا آنهایی که تاریخ ساختشان به اواخر قاجار و اوایل پهلوی مربوط می شود نقشه ای دارید؟

با سلام
خانم بهاره. لطفا تلفن تماس خودتان را به آدرس ایمیل آقای سپنتا بفرستید تا در صورت امکان نقشه های مورد نظرتان را برایتان بفرستم
فقیهی
drshahinsepanta@yahoo.com

مهدی طالبی 25 آذر 1389 ساعت 02:58 ق.ظ

سلام
من پروژه دانشجویی دارم که مربوط میشن یه سبک خانه های قدیمی . به یه سری پلان از خانه های قدیمی شهر اصفهان نیاز دارم. میشه کمکم کنید ؟؟
ممنون میشم

درود
تلفن خود را برایمان بفرستید تا با شما هماهنگ شویم
drshahinsepanta@yahoo.com

سپاس

هادی انصاری 19 اردیبهشت 1395 ساعت 01:09 ب.ظ

با سلام خدمت دکتر سپنتای عزیز
می خواستم سوال کنم در رابطه با خانه های قدیمی اصفهان و وضعیت فعلی آنها و مشکلات مرتبط با آن ها آیا تاکنون مستندی تهیه شده است که قابل ارایه به سیما یا نهاد های دیگر باشد ؟ .
اگر نشده ، خوشحال می شم بتونم در این کار مشارکت کنم با همکاری شما و آقای فقیهی و خانم دکتر قاسمی و بقیه صاحبنظران و کارشناسان .
با تشکر
هادی انصاری
vasighansari@gmail.com
09121305735

درود. تا آنجا که من می دانم مستند درخوری تهیه نشده است. اگر شما تمایل به این کار دارید من هم هر کمکی از دستم برآید فروگذار نمی کنم. 09133031066

فریبا منتطم 6 بهمن 1401 ساعت 03:36 ب.ظ

با سلام خیلی خوشحالم که اتفاقی روی این سایت رسیدم و با کمال افتخار به دوستانه عزیزی که به تاریخ و فرهنگ و هنر ایران و بخصوص بنده به شهر اصفهان علاقهمند هستند اعلان میکنم که این خونه به وسیله اینجانب خریداری شد در آذر 1940.
لازم به گفتن است که قدمت این خانه به آخر صفوی میرسد.
هر کم که فکری از دوستان باعث خوشحالی اینجانب است و امیدوارم که لیاقت و افتخار بازسازی این خانه را داشته باشم.

درود بر شما باعث خوشحالی است. پیروز باشید

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد